quarta-feira, maio 28, 2008

O xefe recibe o Premio Nacional de Literatura


Vaian dende eiquí os nosos parabéns para o xefe e as nosas felicitacións tamén para o xurado destes premios, polo seu bo criterio nesta categría. Premio ao Ferrín narrador, ao Ferrín poeta e ao Ferrín, voz crítica e insubornábel. Como queira que esta é a primeira vez que se entregan os galardóns, e que o outorgado a Ferrín homenaxea cincuenta anos de produción, pódese entender que a cultura galega o condecora deste xeito como o seu máis importante autor vivo.
O xurado destaca que Ferrín protagoniza o cambio de rumbo estético das nosas letras nas décadas dos sesenta e os setenta, e valora igualmente o forte compromiso político da súa obra narrativa e poética.
Dáse a circunstancia de que hai unhas semanas Méndez Ferrín criticou publicamente algúns aspectos da organización dos Premios Nacionais de Cultura, dos que dicía "amosan a mentalidade colonizada de que falamos pesia ao inequívoco adxectivo de Nacionais". En concreto, o autor esixía que se crease un galardón para cada xénero literario, como de feito sucede nos premios estatais de cultura entregados polo Ministerio, e que se equiparase a contía económica dos galegos (15 mil euros cada un) cos españois (20 mil en cada categoría).

sexta-feira, maio 23, 2008

Pola carniza de monte e de mar

Por X.L. Méndez Ferrín
O xefe fala unha vez máis da vida e da putrefacción. En defensa da carroña e da carniza. Pura poesía e sustentabilidade, puro sentido común do que alguén debera tomar nota. E se non que llo digan aos gandeiros que cada ano sofren os estragos do lobo nos seus rabaños. Coa instalación dalgúns pudrideiros polo país solucionaríanse estes problemas e a morte xeraría vida de novo...

Teño entendido que encallaron estes días unha balea grande e outros cetáceos máis cativos na costa de Oia, entre cabo Silleiro e a praia do Fedorento, na Guarda. Din os xornais que están levando estes animais (seguramente Tragsa) para seren incinerados en Cerceda. O becho maior en volume parece que está mau de mover e non sei se o evacuarán ou xa o evacuaron por vía marítima.Todo o mundo está de acordo en que é normal retirar os animais mortos do monte ou da costa e facelos desaparecer por cremación. Eu discrepo, polo que me vexo en minoría.Penso que os cadáveres dos mamíferos mariños deberían ficar onde os botou o mar para alí podreceren. Cada cadáver é unha fonte e unha explosión gozosa de biodiversidade. Debemos entender as preas ou cadáveres de animais como teatro de nacemento, reprodución e morte de milleiros de individuos vivos e centos de especies que grazas a descomposición orgánica multiplican os seus sistemas orgánicos. Ver a putrefacción como algo maldito e indesexábel, non é unha actitude ecoloxista. Os cetáceos varados na costa deberían ficar alí e culminar o seu proceso de descomposición no mesmo sitio no que foron botados en seco. Este e os seus fillos microscópicos ou maiores darían conta das partes mergulladas do animal en tanto que outras entidades vivas de respiración aérea favoreceríanse das zonas corporais que emerxeron.En todo caso, e de non ser aceptados os cadáveres pola veciñanza humana, pensamos que o seu destino alternativo debera ser a rede de pudrideiros do monte galego que non existe como existe en Asturias e noutras comunidades de España e de Europa. Constitúe un grave atentado ecolóxico substraerlle á Natureza o acontecemento colosal e farturento dunha comprida balea defunta.Nunha prosa célebre (polo simpática) Dieste conta o caso dunha balea encallada nos Lombos do Ulla ou así e de como os de Rianxo e os de Carril desputaron pola titularidade do corpo do cetáceo. A min gostaríame mirar os de Oia e os ecoloxistas e toda a cidadanía, como se di agora nos círculos do poder autonómico, unidos para impedir que a balea ou baleas sexan levadas da nosas costa a fin de que o lume as reduza a cinsas. Charles Baudelaire escribiu un día un poderoso poema en homenaxe á beleza dun corpo de animal putrefacto que Lois Tobío verqueu ao galego co título de "A prea". O poema podería recollerse no cartel dunha campaña, hoxe impensábel, en defensa da carroña, da carniza, da presa, dos cadáveres en descomposición como centros de vida que deben ser protexidos.A balea é un animal (non sei por que) moi solicitado pola nova poesía galega. Supoño que as e os poetas (moitos) que procuran a balea como símbolo ou metáfora ou referencia faranno pensando en baleas vidas. Algún día, espero, á sombra de Baudelaire xurdirá unha poética das baleas mortas, máis dialéctica e menos soñadora.Para min, a máis relembrada bas baleas literarias non é Moby Dick, senón a que encallou nas ribeiras do Miño ao seu paso por Ourense segundo relataba "La Región" o Día de Inocentes de 1947.

segunda-feira, maio 19, 2008

O xefe e Curros

Foi inaugurada na Casa dos Poetas de Celanova unha conmovente exposición sobre recordos e pertenzas de Curros Enríquez, no centenario do seu pasamento e enterro na Coruña. Boa nova que conxugaremos co traslado do monumento a Curros dendesde seu desterro ao centro de Vigo de onde un alcalde franquista o tiña expulsado. A exposición de Celanova leva o rubro dun poema dedicado a Rosalía por Curros: NA FRENTE UNHA ESTRELA. A estrela, como símbolo da Liberdade, do Xenio, da Enerxía Criativa, da Emancipación. Trátase seguramente da estrela vermella de cinco puntas que Castelao puxo onda unha fouce de ouro no escudo republicano de Galicia, deseño que, obviamente, non figura entre os símbolos oficiais hoxe, por non ser de substancia autonómica senón nacional e popular. De modo que a exposición de Celanova chámase NA FRENTE UNHA ESTRELA. Ordenou de facer a exposición a Academia Galega e executouna, co concurso do Patronato Curros Enríquez, X.L. Axeitos. Beizón aos leais e pertinaces!
Daquela eu lembrei un día en que subín a Celanova en bicicleta. Era o 16 de setembro de 1951 e todo estaba preparado para a inauguración do monumento a Curros por Asorey (ou polo irmán de Asorey, segundo me di o citado Axeitos). Tamén en 1951 estaba en Celanova a Academia e tamén escomenzaba alí a súa tarefa silenciosa o Patronato destinado a perpetuar a memoria do bardo na súa Terra. Houbo críticas daquela por non se ter usado moito o idioma galego nos discursos. Eu penso que ao final do verán de 1951 había medo en Celanova, e medo ben xustificado. Terían medo a usar o galego os académicos e demais oradores. Tamén Daniel Calzado, ex-alcalde da Frente Popular de Tomiño, que representaba oficialmente no acto ao Centro Gallego de Buenos Aires, onde se encontraba exiliado, e, in pectore, ao Consello de Galiza do que había de ser derradeiro secretario.
O caso é que a BPS e a Brigadilla da GC desarticularan (1947) en toda a Galicia a "Organización de Intelectuais Libres" (OIL) e prenderan grande número de persoas relevantes, como foron o avogado e economista Valentín Paz Andrade, o escritor Francisco Fernández del Riego, o rexistrador Alejandro Otero, o médico Ramón Baltar ou o tamén médico Darío Álvarez Blázquez. Supoño que os actos académicos de Celanova en 1951 estiveron moito ben controlados polos servizos represivos e mesmo Otero Pedrayo vería coutada a súa tendencia eruptiva a citar Castelao e a falar galego en público con aquel aceno de quen fai ondear unha bandeira subversiva, tan característico.
Tamén lembro o día no que diante do monumento a Curros fixo un alto o cadaleito de Celso Emilio na súa marcha ao cemiterio de San Verísimo de Celanova en agosto de 1979. Daquela, Santalices chegou de Bande para, rachando un protocolo mísero, ler o que era seguramente o derradeiro poema escrito por C.E. Ferreiro Miguez (non Míguez). Curros, en bronca, fita dignísimo e desafiante o convento. Hoxe a súa ollada crúzase e cruzarase por sempre coa ollada tamén metalizada do Celso Emilio Ferreiro de Acisclo Manzano, este noutro lugar da mesma praza da antiga Botica abacial.

Crónica de Santos Cabana para as Redes Escarlata

VIAXE (NON TURíSTICO) POLA POESíA GALEGA EN TEO
 2008, Día das Letras, no serán, en Cacheiras, local social da
Rosalía de Castro, asociación cultural. Organiza esta asociación
cultural e o concello de Teo, da man da súa concelleira de cultura,
que é hogano a man sabia e certeira de Carme Hermida.
Anxo Angueira, escritor, poeta, da terras de Iria, Leo, poeta e
músico, de Matamá-Vigo (Leo e Arremecághona), Aser Álvarez, de
Celanova (O ruideiro arraiano) son protagonistas do acto.
Vai de memoria, non vou procurar agora o programa: a música e a
voz de Leo lévannos ao mar de Vigo coa poesía de Martín Codax. A
voz sólida de Anxo Angueira convoca a Xohan Airas: palabras do
século XIII que percorren terras de Lampai, concello de Teo segundo a
división administrativa actual. Lampai, probablemente das Terras de
Iria, Lampai, terra de canteiros que aínda procuran hoxe as mellores
pedras no monte, que son as pedras que miran o mar de fronte.
Vén despois Rosalía. O poema da santa e da costureira. Ai miña
santiña, miña santasa!, como describir a voz sólida de Anxo
enchendo cada recanto do local social e facendo que escoite,
reverente e cómplice, o público heteroxéneo que aló estabamos,
desde o actual presidente do consello da cultura galega até os dous
nenos de catro/cinco aniños de Teo que se sentaban diante de onde eu
estaba e que abrían os ollos para beber as palabras de Rosalía, viva
e sen pranto, que non convén chorar máis. Todas, todiños entregados
xa á palabra nesta viaxe pola nosa poesía nacional.
(Non podería faltar a excepción: catro adolescentes reclamando a

atención dos estúpidos, que remataron por lle facer caso a Xosé
María Lema: ídevos para Castela; ou a Paco Fernández Rei: por que
non ides para fóra?)
E aquilo só era o comezo. Versión de Leo coa música de Batallán
do poema de Curros dedicado a Rosalía: ai dos que levan na frente
unha estrela/ ai dos que levan no bico un cantar. E descubrimos un
Anxo Angueira que emula a Compay Segundo, potente segunda voz, e ían
xurdindo cómplices espontáneos entre o público a corear o refrán:
ai dos que levan na frente unha estrela/ ai dos que levan no bico un
cantar...
E os feros corvos do Xallas. A voz baril de Angueira, Pondal baril
en Teo. E Cabanillas, o himno agrario na guitarra e na voz de Leo,
composición de Suso Vaamonde. E fomos ficando sós, Manuel Antonio,
nós, o barco e máis nós sós, /Sinn Féin/.... e o son dun
instrumento de vento artesán fixo entrar no auditorio o frío da
soidade. Toca falar agora de Aser Álvarez de Celanova, do ruideiro
arraiano, que percutía, ou sopraba artefactos dos que supoño que
será el propio o inventor, ou ?ruidaba ruideiro? coa súa gorxa
admirable. Aser Álvarez de Celanova, o ruideiro arriano, que foi quen
de lle pór rima sonora ás palabras que recitou Anxo, ás palabras
que cantou Leo. E de que maneira! Arremecághona!.
Pensade agora nas cunetas de Pimentel, na voz de A.Angueira,
Galicia ametrallada nas cunetas.. Pensade na vea satírica de Celso
Emilio en cántiga de Leo, que os mortos que vós matades/ os mortos
que vós matades/ gozan de boa saúde. Pensade na poesía amatoria de
Cunqueiro. Pensade no oulear do lobo no Courel no poema de Novoneyra e
se cadra escoitaredes o ritmo perfecto do recitado de Angueira e o
perfecto oulear de lobo que sae da gorxa do ruideiro arraiano, e a ver
se forades quen de sentir en arreguizo a profunda dor que aniñou no
peito de María Mariño, ou se sodes quen de gozar do estalo na boca
do zume das uvas douradas ou brancas ou tintas de acio roubado na
infancia por Álvarez Blázquez nas parras que medraban nas ruínas do
pazo.
E o punk rock choutou nas composicións de Leo (de non perder o seu
libro de haicús, titulado /Hai cú/). Punk rock, mais só refráns na
letra, díxonos Leo. Para que nós puxeramos o resto. Precísase a
guitarra e a voz de Leo e a percusión do ruideiro arraiano para
achegarse a calquera deles. Poño a seguir un que vale como exemplo de
precisión, que non necesita de ningún bis porque se refire á vida,
e a vida seica non permite bises:
Buaaaaa....!
Chaca-Chaca.
Pin-pum.
E a malla, a malla de Manselle, un fragmento de /Pensa Nao/, prosa
que é cántiga de traballo labrego de progreso, os motores diesel a
bruar na malla de Manselle e na infancia do autor, tamén infancia
azul de mar azul ou de flor de liño azul ou de sementes de liñaza a
caer grao a grao na cunca da man dun neno ou o olor, o olor de
berberecho asado en lareira pobre na aldea de baixo na casa da señora
María...

Todo iso, e moito máis, pasou un serán, no local da Asociación
Rosalía de Castro, en Cacheiras, Teo, 145 anos despois de que
Rosalía de Castro asinase /Cantares Gallegos/, o mesmo día que o seu
home, Manuel Murguía, cumpría 30 anos. A poesía galega ocupou o
local e o peito de todos e todas as asistentes.
Eu tiven a sorte de estar alí.
Saúde, redeir*s.
Xosé Luís Santos Cabanas.

sexta-feira, maio 16, 2008

O xefe fala das freguesías

Desde o mesmo día da súa constitución en Irmandades da Fala, e mesmo antes, o nacionalismo galego defendeu que o sistema municipal español era inadecuado para Galicia e que a célula elemental da sociedade galega era a parroquia ou freguesía, que debería facerse efectiva no plano civil, cos seus órganos electos mediante sufraxio a directo e a súa administración propia.
A UPG recollía nos seus puntos fundamentais (1963) a vella reivindicación, asociándoa a unha reforma que abolise as provincias e as súas deputacións e que crease unha división territorial en comarcas. Daquela, a UPG clandestina sentíase reforzada por toda a tradición do nacionalismo e, moi especialmente, por Sempre en Galiza de Castelao que explica bastante ben o asunto. Nesta liña nacionalista, antes da Guerra Civil houbo concellos que, basándose en lexislacións favorabeis, lle concederon a "autonomía" a unhas cantas parroquias. Moi perto de onde eu escribo teñen realidade administrativa as de Bembrive (Vigo), Morgadáns (Gondomar) e Camposancos (A Guarda). Unhas poucas máis, todas baixo a denominación de "entidades locais menores" e todas nun réxime anticuado e sen capacidades suficientes, viven ou arrastran unha existencia caquéctica no resto de Galicia.
A situación é esta: a lexislación vixente en materia de réxime local permite que a vella aspiración nacionalista poida ser levada á práctica en toda Galicia. E ben, en ningún concello, que eu saiba, foi activada ningunha entidade de nivel inferior ao concello. Iso si, algunhas municipios puxeron carteis co nome das súas parroquias para o viaxeiro ser sabedor, aínda que a información só constitúe unha curiosidade toponímica pois que xurídicamente as parroquias siguen a ser inexistentes.
Por outra banda, e dado que as parroquias son reais cultural, territorial e poboacionalmente, o instinto de conservación e a forza identitaria dos homes e mulleres que as integran ocasionou que flocesen unhas "Asociacións de Veciños" de caracter privado que subplantan o sustitúen aos órganos de caracter público de que deberían estar dotadas as fregue-sías ou parroquias. O caso é que as únicas parroquias non valeiras de contido de Galicia son as que mantén, vivas ou moribundas, a Igrexa Católica.
Eu penso que nin as Asociacións de Veciños, nin as Comunidades de Montes ou de Augas, nin moito menos a Igrexa Católica, deban seguir a representar fraudulentamente a realidade parroquial de Galicia, así rural como urbana ou periurbana. O curioso é que en canto saímos de Galicia e entramos en Castela-León, as entidades inferiores ao municipio florecen como Juntas de Distrito ou Pedanías. Nas grandes cidades tamén se funciona así: poñamos que falo de Madrid. E alí non tiveron Asemblea de Monforte!
En canto ao Sul, as Cámaras Municipais de todo Portugal funcionan baseadas nas súas Juntas de Freguesia, e a lei portuguesa parece estar feita expresa para o corpo social e cultural galego.
Nin a dereita nin a esquerda, nin o nacionalismo nin o sucursalismo pensan como penso eu (e algúns máis, afortunadamente). O que fai que me sínta nesta materia incómodo e en minoría. Recomendo a lectura dun artigo de X.M. García Crego (en Espiral) que tivo a virtude de activar desde a raíz o asunto da freguesía administrativa en Galicia. Trataremos de reeditalo; isto non queda así, non pensen.

Sen fronteiras (ponte nas ondas)

PONTE DO MEU LADO
A ponte serve para atravessar
a ponte serve para ligar
a terra que a água desuniu
os dois lados do mesmo rio,
a ponte serve para nos juntar

A língua serve para falar

a língua serve para beijar
quem nos fala ao coração
e nos segura a mão
a língua serve para nos juntar

Ponte deste lado,

a ponte que me leva aí
põe-te ao meu lado
e fico pertinho de ti

http://www.youtube.com/watch?v=zrlPR7bp_T4

quinta-feira, maio 15, 2008

Porcópolis é vexetariana

Non quero que me vexades a cara e támome coas orellas longas e caídas... porque sinto vergoña do que realmente son. Estudie nutricionismo e acabo de tomar conciencia de que son un auténtico porco celta galego e non fago máis que martirizarme por pensar que son o rei do cebadeiro e da artesa galaica e non paso de ser un humilde, feble e amariconado vexetariano...
Así nos vai, claro que aínda non fomos quen de nos facer carnívoros e facer unha limpeza selectiva de certos humanos neste país de sinxeitos... E que xamóns habería e que país tan civilizado, que diría don Ramón dende o cadaleito!

sexta-feira, maio 09, 2008

Unha gran minoría

Unha carta pública asinada por profesores da Universidade Compostelana (hoxe USC, segundo o patrón UCLA) fíxome recapacitar para chegar finalmente á conclusión de que estou en minoría a respecto do que deba ser a Misión da Universidade no noso tempo. Decátome de que a palabra misión usada neste contexto pode para algúns ter unha apariencia vetusta, cun cheirume rancio a Giner de los Ríos ou a Manuel Bartolomé Cossío ou mesmamente a Xohán Vicente Viqueira. O caso é que eu non penso o que a maioría pensa sobre a Universidade.
Comecei a estar en minoría a este respecto cando o ministro franquista Villar Palasí promoveu, co concurso de profesores do PCE e do Opus Dei, a reforma do ensino en España na que se contiña a desparición da Universidade Napoleónica, que así de despectivamente lle eles chamaban. Eu non crin naquela reforma, que continúa nos nosos días. En materia de ensino primario, medio e universitario a reforma franquista de Villar Palasí non fixo senón continuar impulsada, no réxime actual, pola UCD e o PSOE sen oposición de case ninguén pola esquerda.
Eu estou en minoría porque creo que a misión da Universidade é a de ensinar, e só secundariamente a de investigar. Creo que as Faculdades só poden ser as que se consagren á docencia das grandes saberes, e que nin o xornalismo nin as belas artes nin os seguros nin a publicidade deben ser ensinadas na Universidade senón en centros dignos pro de caracter diferente. Creo que os plans de estudos deben ser maximamente xeneralistas e que, sobre bases de cursos preparatorios, a especialización debe promoverse na Universidade só en estado de xermolo. Creo que, á marxe da Universidade, deberían existir Grandes Escolas (claro que napoleónicas) con internado e profesorado propio de elite, destinadas a formar basicamente en ciencias, técnica e humanidades aos mellores fillos do pobo galego, gratuitamente e a costa do erario público, preparándoos para a dirixencia social. Creo que a investigación debería promoverse: a) á marxe da empresa capitalista; b) nunha Academia de Ciencias segundo o modelo socialista. A Universidade debería dirixir os seus esforzos a constituir unha Formación Profisional da meirande esixencia e no nivel máximo. Polo cal a Universidade só debería ser pública. E creo na Lección Maxistral, e en que esta deba dictarse coidadosamente preparada polo Catedrático e preferentemente escrita e medida. Creo na xerarquía da ciencia e que o máis sabio debe ser o Mestre, se está dotado para a docencia. Creo na oposición en turno libre pra que todos os homes e mulleres do país en posesión do título de doutor ou doutora podan competir entre si polas prazas universitarias, en exercicios públicos nos que se inclúa precisamente a trinca e o debate. Creo que o único mérito adicional que poida influir nas oposicións sexa o das publicacións recoñecidas no universo académico. Creo na gratuidade das matrículas e na exclusión dos alumnos non dedicados ao estudo, no caracter necesariamente democrático da Universidade e na misión galeguizadora que as faculdades nosas deben asumir.
Estou en minoría.

segunda-feira, maio 05, 2008

O xefe fai memoria de Carmiña Graña

Acabámoslle de render homenaxe en Cangas do Morrazo a Carmiña Graña Penedo, das grandes xíneas de mariñeiros e mulleres traballadoras daquela vila vangardista. O que me fixo pensar sobre a recuperación da memoria histórica de tempos franquistas; imparábel. Case sempre se centran estas nos episodios que en Galicia se sucederon a raíz do 20 de xullo de 1936. Os avances na investigación de punta e na divulgación dos acontecementos daquel período levan alancado moito e parece que definitivamente foi transgredida a cláusula de silencio pactada na Transición ou Reforma Política. Pro fica en penumbra a represión exercida na totalidade da era franquista, represión que culmina, entre nós, nos crimes políticos que tiveron como víctimas en 1975 Reboiras (UPG), Sanchez-Bravo e Baena (FRAP). No intre da morte de Franco as cadeas españolas estaban ateigadas de presos políticos e no estranxeiro acumulábanse os refuxiados. Trátase, pois, de exiliados, presos, represaliados de todo tipo e de mortos que xa non era os de 1936 e que facían parte das xeracións novas da Resistencia ao franquismo. Nesta dirección haberá que afondar agora en materia de memoria histórica.
En Galicia, cando se pensa no exilio, xorden, xorden as figuras de Castelao, de Casares Quiroga, de Dieste, de Lois Soto, poñamos por caso os máis obvios. Eses son os exiliados de 1936-1939. Pro poucos son verdadeiramente conscientes de que no exilio estiveron tamén Margarita Ledo, X.M. García Crego, Maximino Cacheiro, Moncho de Barreras, Foz ou Carmiña Grana, entre unha nube de outros e outras. Todo os ditos, e máis, encóntranse hoxe activos laboral e politicamente e participan moi solidarios e discretos nos movementos en favor da memoria histórica de 1936. Son horas de que se vaia falando da historia completa da Resistencia ao franquismo en Galicia de 1936-39 a 1975, aínda que a crónica da guerrilla está xa moito adiantada felizmente.
Carme Graña Penedo chegou a Madrid nos anos sesenta e conectou de inmediato, no círculo legal do "Club de Amigos de la UNESCO", coa UPG, da que pasou desiguida a formar parte. Sempre ligada ao aparato de propaganda, lugar da máxima esixencia de disciplina, as campañas de Castrelo de Miño do 64 e do primeiro Día da Patria Galega do período franquista tiveron a esta compañeira como elemento fundamental. Á caída da estación impresora central da UPG situada no Morrazo, cuxo responsábel era Moncho Reboiras apoiado en Camiña Graña, esta pasou á clandestinidade e, coa BPS e a Brigadilla da Garda Civil apegada aos seus calcañares, foi retirada a Cataluña e desde alí pasada a Francia polo Pireneus coa axuda nunca ben encomiada dos anarquistas e de Puig Antich en persoa. Asentada en París, e logo no Porto despois do 25 de abril, a nosa amiga foi elemento valiosísimo para a UPG e a ANPG en tempos de expansión destas organizacións. Xa de regreso á Patria, Carmiña Graña seguiu o camiño difícil e amargue do independentismo e integrou o PGP,Galicia Ceibe e formou parte fundamental da actual FPG, que é onde se encontra.
Ogallá que esta homenaxe a Carme Graña, alén de a honrar a ela, contribúa a abrir un novo tempo de estudo e análise da historia completa da Resistencia ao franquismo en Galicia.