Rabo de porco

Lin na prensa que uns veciños do bairro de Rabo de Porco, coido que pertencente á freguesía de Combarro, concello de Poio, queren que o seu microtopónimo ou nome de lugar menor sexa suprimido polas autoridades por consideralo infamante. Cecais obre na reminiscencia destas persoas o sentimento, moi arraizado e antigo, de que os descendentes de xudeus conversos (ditos marraos) tiñan un rabo de porco como prolongación do espiñazo. Os alcumes de Rabino e de Rabiño teñen quizais esa orixe respectivamente en Vilanova dos Infantes e en Cangas do Morrazo. A min non me importaría nada vivir nun lugar chamado Rabo de Porco. "Alegría, alegrote;/ o rabo do porco no pote", que dicían as vellas da aldea.

E agora de súpeto véñenme á lembranza nomes de pequenos lugares próximos á miña cidade natal, que é Ourense. Soan ben e ledos, coma se fosen escenarios dunha obra de teatro para nenos: Rabo de Galo, Salto do Can, Regueiro Fozado, Cabeza de Vaca. Que eu saiba, os residentes nunca pediron, coma os de Combarro, a abolición dos nomes dos seus barrios. Pedir pediron algúns veciños da Praza da Miñoca e da Rúa das Teixugueiras de Sampaio de Navia que o concello de Vigo lle cambiase o nome ao lugar da súa residencia, pro este con moi bo criterio, non lles diu tino e non lle puxo os de María Moliner ou Clara Campoamor, que son denominacións de espazos públicos moi presentes na axenda do PSOE confeccionada en Madrid.
Despois dunha pequena esculca eu cheguei á conclusión de que a vila vella de Montenegro, nun intre incerto da súa existencia, considerou que tal nome era feo. En efecto, monte, en Galicia, ten unhas escuras e ancestrais resoancias negativas; é o sitio das feras e dos medos. Negro, por cima, relaciónase coa morte e con todo o nefasto. De xeito que algún señor do castelo chairego foi un día e decidiu mudarlle a denominación. O que era monte deshabitado pasou a ser vila e o que era negro e laido virou ao seu contrario en branca ou alba. Así naceu o nome da actual Vilalba. Con todo, os Montenegro fidalgos que levaban o M orgullosos no seu brasón non se sentiron afectados e seguiron chamándose de tal modo, como moitos dos seus servos e criados e así este é un apelido bastante usual en Galicia. Mesmo Valle-Inclán e Álvaro Cunqueiro se chufaban de Montenegro en terceiro ou cuarto lugar e aínda, non sei se en serio ou por enredar, dicían ser parentes.
O doutor Antón Palacios, da Facultade de Filoloxía da Universidade viguesa, é autor dun interesante artigo no que explica como algúns topónimos considerados vergoñentos polas xentes ou polas autoridades foron sustituídos por outros na Idade Moderna ou Contemporánea. O caso máis divertente é o da parroquia de Pérros (con é aberto), que en galego non significa nada pois é un topónimo seguramente prelatino. Pro a algún crego castelán, si que lle resultou irrisorio, e mudaron o nome de Pérros polo de Los Ángeles, moito máis celeste. No parou aí a cousa porque no actual Nomenclátor de Galicia aparece galeguizado como Os Ánxeles (concello de Brión). Tamén é verdade que en Samos existe a localidade de Pérros, onde naceu a nai do P. Sarmiento, que permanece co seu nome ancestral moi ben aceite polo veciñanza. E hai outros Pérros. Pois ben, o lugar de Cans, no Porriño, non só nunca quixo cambiar o seu nome, neste caso ben explícito no significado e en galego, senón que lle diu nome a un excelente festival de cinema en formato curto.

Do Galiñeiro e do Aloia

Para a segundo domingo de Xullo está sinalado o curro do Galiñeiro, certamente o máis urbano de Galicia porque a el van parar bestas que, alén de no termo municipal de Gondomar, pacen todo o ano no de Vigo, a primeira concentración urbana de Galicia. Así, o máis arcaico e o máis férridamente contemporáneo se conxugan no Curro do Galiñeiro como é uso na Terra de Turonio.O curro celebrarase no seu lugar habitual ao pé da penedía das Gallas e da Cova da Becha (temíbel serpe que devora mozas e cabritos se non lle ofrecemos cuncas de leite fresco) nun espazo que foi notabelmente mellorado coa desparición do eucaliptal. Non lonxe do curro, que aínda é de madeira como antano foran todos, está o campo dos Arruídos, topónimo considerado celta pola indoeuropeística e relacionado no significado co fluir das augas, como corga e arroiar. Nos Arruidos e na parede cuase vertical dun formidábel penedo deprégase o cadro festival da que foi chamada Pedra das Procisións. Trátase dunha colección espectacular de gravados prehistóricos nos que predominan motivos militares sobre os que destaca unha espada da Idade do Bronce de dimensións colosais. Seguramente trátase da espada dalgún deus vello que viviu no Galiñeiro.Este ano o curro do Galiñeiro celebrarase cunha especial ledicia. A Consellería do ramo do medio ambiente natural acaba de facer público que o parque natural do Monte Aloia, fundado nos anos vinte polo enxeñeiro Areses, vai extenderse a toda a Serra do Galiñeiro e nun futuro próximo os gandeiros da zona van gozar, e tamén o curro, dun trato especial. Todos os veciños dos concellos de Gondomar, Mos, Porriño e Vigo que habitan na zona protexida están de noraboa, como estamos todos os fieis frecuentadores do Monte Aloia e da Serra do Galiñeiro. Por suposto, Manuel Vázquez, conselleiro, e Xosé Benito Reza, director xeral, merecen o noso aplauso porque por fin o principal territorio natural montuoso do hinterland de Vigo que chamamos Turonio foi tido en conta pola administración autonómica. Todo parece indicar que nesta serra que desde o cabezo do Aloia sobre o Miño corra cara o Norte para afirmarse gloriosamente no que Fontán chama Corno do Demo sobre a Garrida de Valadares, as cousas van mudar para ben. As pedreiras e canteiras interromperan a ruina montium; as plantacións masivas de eucalipto coñecerán o seu fin; a apertura de pistas sen sentido terminará tamén e outra política será incentivada coa colaboración das comunidades de montes. A riqueza xeolóxica do Galiñeiro terá que ser divulgada; o casarío tradicional dos Cabreiros, de Prado ou de Vila, seguramente será protexido; o gado e avenza (cabalos, vacas, cabrío) coñecerá un forte e novo pulo; a riqueza arqueolóxica (petroglifos e murallas xémeas do Aloia e as Gallas) convertirán o parque nun museo a pleno ar. E outras moitas e boas cousas.

O xefe e os galeguistas de Marx

Primeiro foi o libro de Héitor Picallo (Laiovento) sobre Xohán Xesús González e, agora, aparece o de Santiago Prol sobre a figura histórica de Benigno Álvarez (ANT). Xohán Xesús e Benigno foron pezas moi importantes durante os anos trinta dun fenómeno de inmensa repercusión histórica: o da confluencia entre marxismo e nacionalismo ou galeguismo. Tal fenómeno é diverso e multiforme. Nacendo nos días da II República, non rematou de se completar deica os anos sesenta do século XX coa incorporación das novas promocións de activistas, ideólogos, poetas e artistas. Hai un tema á espera dun mozo dotado de pensamento e sensibilidade histórica que o convirta en ensaio: o do encontro entre socialistas ou comunistas e galeguistas ou nacionalistas en Galicia.
Certo que, no plano da política, Benigno Ávarez (comunista) e Xohán Xesús González (socialista) son os protagonistas da confluencia de que se trata nos días republicanos. A incansábel procura orgánica e teórica de Xohán Xesús emociónanos aínda hoxe. Noutro espazo, as eleccións da Frente Popular ligaron Alexandro Bóveda e Benigno con lazos moi fortes que estaban destinados a producir efectos políticos de longo alcance se non fose porque o golpe de 1936 acabou coa vida de ambos, e tamén coa vida do de Cuntis. E non se pode esquencer que no mundo universitario, a FUE, que xa chegaba a ser FUEG, contaba no seu seo con personalidades tales como un Luís Seoane que xa desde os derradeiros días da dictadura primorriverista amosaba as tendencias rexamente galeguistas pro abertas ao marximos.
O encontro segue a tomar corpo durante a Guerra Civil na que Ramón Esturao (de Xohán Xesús) está ao mando do Batallón Galego de Líster e Castelao, en funcións de lider lexítimo da Patria Galega, entra en contacto con Lois Soto Fernández, o mestre comunista camarada e amigo íntimo de Benigno Álvarez. Na viaxe de Soto e Castelao aos EEUU en 1938 o primeiro pon nas mans do segundo "O marxismo e o problema nacional", de Stalin. Castelao, daquela, caeu seducido pola nitidez e perfeccionismo do razoamento do líder soviético e o método de análise deste pasou ás páxinas perdurábeis do "Sempre en Galiza".
Morto Castelao, Lois Soto síntese o portador dunha antorcha. A súa revista, "Vieiros", móvese na dirección de reforzar o encontro de marxismo e nacionalismo. Luís Seoane vive lonxe de México, pero Arturo Souto e Carlos Velo está con Lois Soto e apoian a súa actividade, que se extende alén do mar até o noso grupo Brais Pinto. As redes están establecidas, os contactos flúen con facilidade nun e noutro sentido, as condicións parecen creadas. Coma unha tuba apocalíptica destinada a acordar a vivos e mortos, Celso Emilio Ferreiro entra en escena con "Longa noite de pedra". Lonxe pero dentro de nós, Xosé Velo concibe o DRIL e tomará o Santa María para admiración do Mundo. De xeito que, en 1963, resultou realidade o soño e os intentos de Xohán Xesús, de Benigno monolingüe e construído en rocha, do Soto pertinaz a aglutinante coma o corazón do acebiño: fundouse a UPG e unha nova etapa política abríase daquela nas entrañas do pobo galego. E a Historia continuou; abofé que continuou.
XOSÉ LUÍS MÉNDEZ FERRÍN

A lavandeira coxa do xefe

Conta Xurxo de Vivero no seu libro sobre as aves urbanas de Galicia dunha lavandeira á que lle faltaba un pé e que nembargantes se deselvolvía moi ben polo mundo. Nunha beirarrúa da Avenida das Camelias de Vigo vexo todos os días peteirando ou facendo que peteira no chan unha lavandeira á que lle falta unha daquelas longas e finas patas que a converten nunha zancuda en miniatura. Estou a falar dunha especie que na miña infancia e mocedade só se vía próxima ao home polos camiños da aldea, e aínda polos tellados. Hoxe está no centro das cidades e forma parte do continxente ornitolóxico que modificou os seus costumes e se fixo urbano. Ningún neno acantaza xa paxaros, como faciamos nós con fondas ou tiragomas. Saberán que ás lavandeiras lles presta moito durmir nos canavais, do tipo dos que proporcionan canas para as videiras. A un canaval que eu sei chegaban á noitiña ducias de lavandeiras de toda unha contorna, en Mourente, Pontevedra. E coñecín un rapaz que se entobaba no canaval á espera das lavandeiras, que non o vían no luscofusco. El disparáballe coa espingarda de ar comprimido a moi pouca distancia e facía grande mortandade de lavandeiras. As correntes culturais dominantes respectan hogano moito máis que noutras eras as especies selvaxes. Por iso as especies selvaxes convértense en especies civilizadas, ou sexa cidadás.
Eu gosto da lanvadeira, así da esquiva e colorida dos ríos retirados, que non se civiliza nada, como da máis común que leva tamén en galego o nomes vulgares de pastoriña (Vilanova dos Infantes), pastoriza (con seseo, Morrazo) ou paxaro da neve (en castelán, aguzanieves). Seu nome científico é Motacilla alba, á que lle recoñecen unha subespecie máis escura que no é do caso agora.
A lavandeira, patilonga, ten o bico finiño, e nela destaca o rabo que sempre move ao andar. Cando escapa de nós en pequenas voaduras a lavandeira desprega a cola. Chía moi pouco e non asociamos a súa voz con canto ningún. É un paxaro fino, xentil, cuxa observación relaxa o paseante. É unha presenza femenil á que non lle imaxinamos macho.
En latín chamábanlle motacilla/-ae, de onde no século XVIII saiu o nome linneano. Pro este nome dispuña dunha variante, moticella, que os romanos, por etimoloxía popular, facían derivar do verbo moue, -es, moui, motum, mouere, que significa "mover". Lemos en Varrón, a respecto da lavandeira, isto: "semper mouet caudam". Quer decer que estamos a tratar dun paxaro caracterizado visualmente polo feito de que el "estás sempre a darlle ao rabo ou a mover a cola". Por iso mesmo o nome vulgar francés de lavandeira é o de hoche-queue: "a que move a cola de arriba a abaixo". O curioso é que os franceses tamén lle chaman bergeronnette que significa "pastora" en diminutivo, o cal ven ligar con outros nomes galegos da Motacilla alba que xa citamos: pastoriña e pastoriza.
Rematando esta columna vou dar unha volta pola Avenida das Camelias por ver se a miña lavandeira coxa sobrevive na cidade.

Arraianos dende a periferia da periferia

Dende esta periferia relativamente privilexiada damos conta dunha nova que nos acaba de chegar do outro lado do atlántico a través da nosa correspondente Comandante Xipini. O comisario desta mostra fotográfica, que se inaugura o día 10 de xullo na embaixada de Italia no Salvador, e que nos convida a reflexionar sobre este novo milenio urbano, é o noso amigo ítalo-galaico, Matteo Bertolino.

Estamos en el amanecer de un Milenio Urbano. Casi la mitad de la población mundial (3.300 millones) vive hoy en día en contextos urbanos: la creciente urbanización y el paralelo crecimiento demográfico representan fenómenos planetarios y desafíos importantes para las futuras generaciones. Ciudades y periferia juegan un papel central en los procesos de desarrollo y de globalización.
En el 2030 el nivel de crecimiento actual llevará a los países menos desarrollados a triplicar la actual proporción de territorio ocupada por áreas urbanas, mientras para los países industrializados esta cuota crecerá dos veces y media. Por esta razón será el desarrollo urbano una vía posible para reducir la pobreza y para mitigar las desigualdades existentes. Si por un lado vemos como el desarrollo económico ha afectado y transformado realidades urbano-periféricas como las de San Salvador, de Turín o Milán, por el otro vemos como el caso de Asia Central, donde la casi ausencia de una economía de mercado plenamente desarrollada y sus increíble cantidad de espacios geográficos ha dejado un contexto urbano muy distinto, tanto desde un punto de vista arquitectónico-espacial como desde un punto de vista social. Sin duda, el estar menos insertado en el mercado global contribuye a definir las formas y trayectorias de una ciudad-periferia.
Ciudades y periferias como parte de una misma realidad, como piezas en reciproca y constante transformación, como “hechos sociológicos que se forman espacialmente” (G. Simmel), como realidades poliédricas, en constante movimiento, socialización e intercambio, marginación y soledad. La ciudad-periferia es hoy sujeta a varias fuerzas que contribuyen a plasmar su naturaleza; las periferias ya no son ‘realidades lejanas del centro’, ciudades y periferias ya no son definibles en relación a su espacios geográficos: existen periferias muy burgueses y manifestaciones de degradado social en los ‘centros’ de las ciudades. Hoy existe la ciudad como paisaje plural, con su multitud de seños, formas y lenguajes, y con un nuevo vocabulario estético-urbano.
A través de esta exposición se pretende contribuir artísticamente a la actual reflexión sobre la importancia de ciudades y periferias en el mundo, tratando de plasmar las realidades en las áreas geográficas en que cada artista ha realizado sus imágenes, en un marco socio-antropológico de análisis.

Máis información no blog da expo http://ciudadesperiferias.blogspot.com/

Da fouce e da estrela

Farruco Sesto Novás titulou así, fillo como é da cultura política galeguista, un seu libro de poemas, non sei se o primeiro. El sabía, supoño que tamén Anxo Quintana e Mario López Rico, que Castelao ideara en pleno fragor bélico, 1937, o escudo republicano de Galicia (si: como Atila en Galicia). Neste escudo elimínase o elemento contrarreformista do copón e o Santísimo Sacramento, e o mesmo se fai coas sete cruces das sete provincias representativas do Antigo Réxime. Igualmente, a coroa real desaparece como é regra en réxime de República. No escudo de Castelao hai unha fouce de ouro, que acumula no seu simbolismo a herdanza céltica e a rebeldía dos agrarios e dos irmandiños. No chefe da fouce de ouro campa unha estrela vermella de cinco puntas (nada que ver coa de David). É a estrela da Liberdade e do Socialismo. O escudo é abrazado por un tenente que é serea de longa cabeleira que, polo baixo, ensina, atrevida e algo bulrista, o rabo de pixota. O escudo da serea, da fouce e da estrela leva, no deseño de Castelao, unha lexenda: DENANTES MORTOS QUE ESCRAVOS. Coido que algún día este será o escudo oficial de Galicia.Durante a guerra de España o Batallón Galego do V Rexemento XI División de Líster púxolle unha estrela vermella de cinco puntas á súa bandeira azul e branca de combate. Na clandestinidade do franquismo, a UPG e a ANPG tamén impuxeron a estrela vermella de cinco puntas no centro da bandeira, co cal lle deron unha nota de viveza e de cor que suxería a máis Liberdade e a máis internacionalismo. Os mozos nacionalistas díronlle en chamar á bandeira galega coa estrela vermella, "bandeira da Patria". A min sempre me fixo moita graza esta denominación. "Madrid está inundado de bandeiras da Patria", díxome emocionada por teléfono Oriana Méndez o día no que Nunca Máis ocupou a Corte para admiración do Mundo. A renuncia á estrela feita pública por Quintana e López Rico ten un fondo significado. O Bloque quer mudar de base e non gosta dos votos obreiros que lle vén canalizando a CIG e a esquerda social do País, gostantes da estrela vermella do internacionalismo proletario unida á idea de independencia. O BNG quer agora os votos dos señores do diñeiro fácil por iso o seu conselleiro de Industria sacrifica a imaxe maternal da Patria á infección das eólicas sen taxa. Quer os votos dos capitalistas, e a estrela espavéntaos. O que non sabemos é se San José pode mover tantas papeletas na urna como move a central sindical CIG. En todo caso xa o iremos vendo. O sindicalismo de inspiración marxista e de orientación nacionalista naceu e forxouse na loita clandestina. Eu opino que é vai ser imposíbel fundar agora unha patronal do tipo do Fomento do Traballo catalanista que lle tornera uns fantasmáticos votos burgueses a un BNG convertido en pujolista. En todo caso, é cousa do BNG e non miña nin dos que siguen en Galicia arelando, vivindo e pensando so o signo e resplendor da estrela vermella.

No surrealismo de Lugrís

Agora acredito en que a peza máis importante do surrealismo literario que chegou á miña vida é o poema "La balada del puerto de Os", da autoría de Urbano Lugrís. Atlántista e entrefrebado de reminiscencias galegas e célticas, o texto de Os ambicioso e potente, encóntranse conmigo cando eu teño dezasete ou menos anos. Estou vendo a revista, Atlántida da Coruña, todo un festival para a vista. Estaba sobre a mesa de publicacións periódicas á entrada da Biblioteca Pública de Pontevedra, ano 1954. Nese ou noutro número da Atlántida o mesmo Lugrís escribía sobre Jules Verne e aparecían deseños do Vinte mil leguas que me entusiasmaba tanto por aquel tempo. Lin o poema de Os e sentinme mergullar nun líquido descoñecido que me perturbou os sentidos. Eu non o sabía, daquela, pero estaba entrando nunha dimensión literaria e visual da que só tiña unha vaga noticia: os decorados da película que se difundía daquela como Recuerda (Hitchkok) nos que figuraban decorados de Salvador Dalí. E unha palabra que aínda non tiña sentido para min e que cantaba extrañamente como "Surrealismo". Por cima, aquel surrealismo se mesturaba cun fondo mítico nacionalista galego no que eu estaba a penetrar por outros lugares, por moito que o poema estivese escrito en castelán. Para rematar: impresionoume o verso clasicista, medido, de empaque e factura elegante no que se envolvía unha voz finxida e fría. Pasaron os anos, moitos anos, e a cidade de Os viña ao meu recordo sempre, e, sen reler xamais o poema, este aparecía moitas veces de xeito inesperado na páxinas do meus contos, dalgunha das miñas novelas. No Grímpola de Vigo, no América de Compostela, os murais de Lugrís vistos e revistos un milleiro de veces obrigabanme a repetir para min a palabra Os. Hoxe volvín ler o poema nun libro precioso que acaba de sacar a editorial Alvarellos: Urbano Lugrís, Balada de los mares del Norte, edición a cargo de Olivia Rodríguez, á que gostamos chamar Olivia Tudela, que ademáis acompaña un prefacio sumamente fino e intelixente. A lectura desta recopilación exhaustiva dos escritos literarios do pintor Lugrís produciume o efecto dunha carga de profundidade coma as de Tiburones de acero, que é como se distribuiu en España unha película inesquencíbel de submarinos por Tyrone Power. Envíanos Olivia un libro marabilloso coma un título de William Saroyan. Coma un coitelo, coma unha flor, como absolutamente nada no mundo. Logo veu Margarita Ledo e mellorou a secuencia: parolar cun eu, cun intre, cun insecto. No corazón deste libro belísimo e saudoso figura, como peza principal, a balada de Os. Non se trata, non, da vila real de Os que hai en Noruega, nin da vila de Is que esta cecais asolagaba en algures. Non, esta non é unha cidade solagada, nin Antioquia nin Valverde. É unha cidade maldita, morte ou cuase morta. Moncha Fuentes asegúrame agora que a de Lugrís en realidade é o destacamento militar de Orsenna que aparece, para nosa confusión alucinada, na novela tamén surrealista ou así A ribeira das Syrthes de Julien Cracq, quen acaba de morrer aí a trás.

o xefe fai memoria

Non acredito moito no ruxe-ruxe de que determinados sectores católicos de España traballan pola elevación de Leopoldo Eijo Garay aos altares. En todo caso, se o comité do Frente Popular de Ponteareas que lle diu o alto ao turismo no que o bispo de Madrid-Alcalá se repregaba a Vigo o 21 ou 22 de Xullo de 1936 o prendese e o fusilase, seguramente o Vaticano fallaría en favor da súa santidade. Non ocorreu isto: Eijo Garay foi respectado polo que el chamaba "terror rojo", Lois Soto deixouno pasar e logo tamén os controis do Calvario permitiron que o que sería pomposo Patriarca das Indias Occidentais gañase a seguridade do seu palacete do Monte do Castro desde o cal habería de poder sentir moi ben as descargas dos fusilamentos no castelo veciño. Vigo non esquence.
Se no pasado o Vaticano non confiou tanto en Eijo Garay como para lle conceder a púrpura cardealicia non penso que hoxe estea disposto a culminar un proceso de beatificación con conclusións favorabeis á causa. Eijo Garay foi un íntimo colaborador de Franco e a súa ideoloxía confesa non era a dun católico carca e conservador senón a dun estricto fascista de signo confisional. Se lermos os seus escritos políticos veremos que consideraba a José Antonio Primo de Rivera moi altamente, xa que este, ao revés de Ramiro Ledesma, tivera a habilidade de unir o ideal totalitario co catolicismo. A Eijo Garay gustáballe moito a sentencia joseantoniana que definía o home como "portador de valores eternos". Cando a actual dereita española fala de "valores", e faino decote, eu sempre me recordo de José Antonio Primo de Rivera, de onde procede a dereita española, inclusivemente a fracción galega bugallalista cuxa faciana é un Rajoy a piques de pasar a condición de prea política. Eijo Garay foi, sí, un vigués (recriado en Sevilla, é certo) que viviu os días de máxima represión fascista, nesta cidade na que escribo, sen mover un dedo en favor de ningún preso, sen pedir o indulto de ningún condenado a morte, sen estorbar un paseo sanguinario, non sendo (é fama) o dun seu irmán ou medio irmán cenetista.
Falangista confeso, teorizou mellor ca ninguén a falaz harmonía de clases para a que os sindicatos verticais foron activados, servíndose como axuda das encíclicas Rerum Novarum e Quadragessimo anno. É Eijo Garay un dos autores do nacionalcatolicismo español e a súa pluma e o seu razoamento, se se pode chamar así, transparecen en infinidade de discursos do Caudillo. Era o bispo falangista que advertía que España non necesitaba "amazonas" e preconizaba unha Sección Femenina consagrada a formar nais e non mulleres autodeterminadas e traballadoras. Eijo Garay proclamou que o deporte está ben pro que non pode caer no "neopaganismo" nin no culto aos corpos humanos con pouca roupiña. Para el, a instrucción Premilitar formaba parte do programa pedagóxico social das mocedades de España. Defensor a ultranza do totalitarismo, este antecesor de Rouco Varela foi o conselleiro principal de Franco no proceso de unificación da Falange e do Requeté que diu lugar ao partido único Falange Española Tradicionalista y de las J.O.N.S.
Supoño que con isto a Consellaría de Educación terá argumentos para lle retirar o nome de Eijo Garay a un colexio público e o concello de Vigo a unha rúa. En Coruña, Juan Canalejo continúa a facer "guardia sobre los luceros".

O xefe colle a línea polos camiños da vida

Cando eu era neno e aínda mozo non se usaba en Galicia a palabra "autobús", e menos "bus". Os urbanos de Ourense á estación do tren chamábanse "carritos" e en outras cidades había tranvías e logo houbo trolebuses (ditos "troles"). Aos autobuses interurbanos (ou interaldeáns) chamabámoslle "coches de línea" ou "líneas". A palabra "empresa" non tiña os valores semánticos que hoxe a enchen e "empresas" eran exclusivamente as dos "coches de línea". Non se podía decer "de liña" porque a liña, especialmente na costa, era, e é, unha corda ou baraza que se utiliza para pescar e tamén calquera fío. O minifundio dos transportes para humanos compúñase de nomes como estes: Empresa Castromil, Empresa Suárez, Empresa Villalón, e así. Ao falarmos de viaxes en "coche de línea" falabamos de "coller o Cerqueiro" ou "o Celta" ou "o Industrial".

Otero Pedrayo nunca conduciu un auto e soía viaxar en tren e, sobre todo, en "coche de línea". Tiña devoción pola Empresa Castromil, que o levaba de Ourense a Compostela e viceversa todas as semanas no tempo en que el se desempeñou de catedrático de xeografía na Facultade de Filosofía e Letras. Gustáballe moito a Don Ramón viaxar en avión, ao que soía chamar "O Castromil do Ar". A súa primeira viaxe en avión foi a Buenos Aires, cidade na que se produciu memorábel reencontro con Castelao.
Castromil, na derradeira etapa como empresa independente, tivo a boa iniciativa de poñerlle ás súas "líneas" nomes de escritores en galego, comezando, por suposto, co de Ramón Otero Pedrayo. Logo, a empresa imprimiu para distribuir entre os viaxeiros unha serie de contos en galego de varios autores. Aínda o Castromil, coido que con diferente propietario, sirve coas súas "líneas" á Academia Galega nas frecuentes deslocacións da institución por toda a xeografía do noso País.
As empresas de transporte de pasaxeiros son moitas en Galicia e o panorama que presentan nas estacións de autobuses é abigarrado e de difícil comprensión para os estranxeiros, aínda que grandes compañías están a devorar estes tempos as medias e pequenas empresas familiares. Con todo, algo tén o "coche de línea" en Galicia que o converte en familiar, tradicional e moi literario.
Otero Pedrayo, antes mentado, escribiu unha triloxía narrativa baixo o título de "Os Camiños da Vida", título que eu lle pedín emprestado ao meu Mestre para usar como lema dunha das miñas colaboracións neste xornal. Pois ben, esoutro día cruceime cunha "línea" que ostentaba como lema "Os Camiños da Vida". Observei que pertencía a unha empresa dita Dosil e domiciliada na Ponte Nafonso, Noia. O caso é que Otero Pedrayo falaba moito desta famosa ponte e Noia é unha das máis enxebres vilas ou cidades literarias de Galicia, mormente despois de pasar polo mundo Antón Avilés de Taramancos.