quarta-feira, dezembro 17, 2008


Sábado, 27 de decembro 2008. Salón de actos do Claustro Barroco de Celanova

11.00h: Presentación dun libro+DVD sobre Represión, Solidariedade e Resistencia antifranquista na Raia, editado en colaboración con Alvarellos Editora. Coas intervencións de:
Xosé Luís Méndez Ferrín, que participa cun artigo nesta publicación.
Carlos Pereira, neto de Celso de Poulo, alcalde republicano de Gomesende asasinado polos falanxistas en agosto de 1936 no Alto do Furriolo.
Xulio Medela, redactor e coordinador da sección de cinema e audiovisual da revista Arraianos.
Aser Álvarez, director da revista Arraianos e coordinador deste Caderno Arraiano.
11:30h: Proxección e debate do material audiovisual que incorpora en dvd a nova edición deste Caderno Arraiano:
Noutrora, videocreación da artista celanovesa Xudit Casas.
Homenaxe a Elixio Rodríguez, o aviador arraiano, documental do realizador vigués Afonso Vázquez.

19.00h: Presentación do documental San Salvador, de Patricia Nogueira, sobre cando o mosteiro de Celanova foi prisión, coa presenza dalgúns dos seus protagonistas e colaboradores neste proxecto. Haberá música en directo, un debate do documentario e servirase un viño galego ao remate do pase.

segunda-feira, dezembro 15, 2008

O Xefe fala do artista arraiano Xulio Fontes

Recordamos a rúa Uruguay de Vigo como un centro de comunicacións terrestres e un espazo de dinamismo. No inicio, contra Colón estaba a parada central do tranvía ou tren eléctrico a Baiona. Logo viñan as movimentadas administracións do Castromil e do Auto Industrial. Ao final da rúa chegaban ondas do trasfego ferroviario. Aínda o auto-odio de Vigo no destruíra a nobre estación do século XIX. Un ar de dignidade e certo empaque impregnaba a rúa Uruguay e os seus elementos nobres, e unha migalla aparatosos, eran o Fraga (cine dos cines e envexa de toda Galicia, só comparábel ao Eden de Lisboa) e a escalinata dos arroaces venustos e a pérgola caprichosa que, obra do Palacios máis convencional, nos conducía á Praza de Portugal e ao busto do gran Camòes. A medida que Uruguay se aproximaba a Cervantes (todo Vigo é un catálogo de evocacións onomásticas da Hispanidade, incluindo a "Hispanidade") as casas ían perdendo prestancia burguesa aínda que non harmonía. Entre as arterias maiores de Sanxurxo Badía e Urzáiz, con saída a Colón, a Rúa Uruguay sempre foi unha viva e dinámica rúa de segunda no conxunto central da cidade de Vigo. Alí está "sempre", como soía escribir Valle-Inclán imitando a afectación francesa de Rubén, o Hotel Junquera, que hoxe se amosa renovado con bo gusto. Por moito que faga retroceder as miñas lembranzas da Rúa Uruguay, non logro vela nunca sen o letreiro luminoso que anuncia, en grande formato, o Hotel Juquera. Desapareceu o Fraga, o tranvía de Baiona; o conxunto escenográfico da escalinata de Palacios foi desgrazado pola barbarie municipal viguesa, tan característica: o hotel Junquera permanece e sabe reconstituirse.
Estes días Xulio Fontes, pintor e escultor procedente de Quintela de Leirado, na mesma raia montuosa do Crastro Leboreiro, que vive e traballa en Vigo para Galicia e para o Mundo, abriu unha exposición no Hotel Junquera. É para min un gozo maior permitirme o luxo dun paseo pola rúa que tantos acordanzas de xuventude me trai para descansar na obra de Fontes. Exposición intensa e variada, como múltiples e incensantes son as preocupacións e as ideas deste autor sempre alerta, convén comezar a súa visita polas pedras. Hai anos, Xulio Fontes descobriu as ánimas ocultas no interior das pedras, dos seixos, dos cantullos, dos pandullos. El ve nestes refugallos xeolóxicos inútiles e perdidos no mundo sen función definida, nin práctica nin estética, unha forma oculta. E o artista, sen lle tocar ou case sen modificar a forma e a textura, fai emerxer unha mensaxe coa axuda das cores, e non só da intervención cromática. De pronto, a pedra, en contacto con Fontes, fai unha metamorfose e maniféstase como é ou, mellor dito, como o artista ve que é quer que sexa. Pezas inquedantes, misteriosas, sorpréndenos e transpórtanos a un alén do cal nin sabiamos a fondura nin a perigosidade. As pedra de Fontes son aparecidos que nos ollan desde o magma dos principios do Mundo; por veces intranqulízannos; sempre nos penetran. E non é só iso o que hai no Junquera, pois alí pendura Fontes, nun festival multicolor e rechamante, ás veces diriamos que "guineano" ou "bantu", unha pintura feliz que ás veces é tamén obxecto e, case sempre, é máis que cadro. Sendo forma "en si mesma", e volume, e textura, moitas pezas aparentemente pictóricas de Fontes rebordan a súa condición e convértense, máis alá das convencións, nunha cousa diferente que lle naceu á cidade. É tan potente o colorido das obras de Xulio Fontes que se aparenta moito a aquel estalido de luces e formas que se produce no interior dos nosos ollos cando recibimos un golpe neles.

terça-feira, dezembro 09, 2008

Un relato arraiano de Noelia Rodríguez

“Galicia, será a miña xeración quen te salve? “

Uxío Novoneyra

A xeración dos papaventos
Na tradición chinesa, cando fina unha persoa, acostúmase botar a voar un papavento na súa sepultura, coa esperanza de que a sua alma atinxa antes o firmamento.
Os que nacemos após a ditadura, somos o reflexo dunha xeración que se debate entre un ceo sulcado de paxaros de papel, dos que deixamos pendurados os proxectos que tiñamos para mudar o mundo non hai moito, e ise ar contaminado e contaminante que irremediablemente nos vemos obrigados a respirar; o dunha sociedade que non só deu cabo da alba tea dos papaventos senón que nos está a abafar tamén a nós.
Cando me refiro á miña xeración, refírome a todos os que nacemos sob a alargada sombra da pantasma de Franco ou nos albores da Transición, tanto ten; a primeira que tivo dereito a estudar na súa lingua nai –en galego, en castelán ou en inglés, sirva esta aclaración para os que me malinterpretan tan a miúdo -, a primeira xeración da democracia, en fin. Tal confluencia de factores favorabeis, semellante marco histórico, deulle a moitos lugar para albergar a esperanza de que ós nacidos na segunda metade da década dos “70’s” , ou sexa, os que xa non eramos nen hippies nen resistentes antifranquistas, nos correspondía con todo facer algo grande pola historia, polo decorrer dise tempo esperanzador que se proxectaba fronte a nós.
Até hai ben pouco tempo, eu tamén tiña a firme convicción de que nos correspondia mudar a orde das cousas. Pero non sei se foi polo que dan en chamar crise dos trinta, que che inxecta unha dose de realismo contra o virus da imaxinación, ou porque voltei ó meu pais logo dun longo exilio voluntario, e en lugar de atopalo mudado como agardaba, entendín que os maus costumes impartidos durante o longo e gris goberno do Sr.Iribarne tiñan contaxiado a moitos dos que medraron comigo, que hoxe me custa un mundo recuperar o fio maltreito do papavento que deixei voando ó abrigo do nordés. A considerar, pois, ise abismo entre o tempo no que botamos a voar páxaros de papel e istoutro en que nos convertemos nunha xeración orfa de ideais sobre tinta, cadernos e outros materiais menos estudados pero igualmente nobres. A considerar tamén, e malia todo, ise abismo entre min i eu mesma, que deixei ó igual que moitos dos meus contemporáneos, parte dos meus nobres ideais pendurados dun fío nalgures e hoxe non dou con iles, nen nas revisitadas rúas de Compostela onde tantas veces berramos consignas revolucionarias contra todo canto nos petaba, nen en tantos papeis riscados, nen sequera nos que están por riscar.
Na miña xeración, houbo sempre grupos ben definidos: os que eran de “aldea” e os que eran de “cidade”, os que falaban galego e os que non querían falalo –sobre iste tema, tamén é certo que os meus pais nunca me pediran o meu parecer coa excusa de que cantos máis idiomas falase mellor-; había tamén o grupo dos que souberon primeiro de vendimas e sementeiras e logo de libros, e o dos que pensaban que naceron aprendidos e hoxe non son ninguén, en fin, o dos que gardaban a fé en que o leite de vaca que nos venden en cartóns seguiría a ter o gosto inconfundible do que muxían as nosas nais, e o dos que non viron unha vaca dar leite na sua vida .
Houbo, sen embargo, un lugar no que todos, indistinta e naturalmente, confluimos e nos mesturamos compartindo como bos correlixionarios que eramos, ideais e ribeiro a dez pesos no Franco. A universidade obrou o miragre de que os que nunca falaran galego, se tornaran galeguistas, -sen acento, iso sí- pero galeguistas á fin; aquiles que nunca ergueran un dedo, nen sequera para protestarlle ós pais porque os facían ir á misa cada domingo, protestaban agora pola enésima nova lei universitaria, polo amarradoiro privado dalgún político corrupto e mesmo polo recorte da cota láctea para os labregos. É dicir, tanto tiña de onde e cara onde fosemos, nise cruce de camiños, de futuros, e de pensamentos que é a universidade, todos tiñamos sitio, voz e respeito polo alleo.
Despois, como é natural, cada un seguiu o seu camiño... Uns, moitos, convertéronse a relixión dos que promulgaban “o que non poidas facer por ti mesmo, a política faino por ti” que, sexamos claros, é máis un xeito de sobrevivir niste noso país ca un obxectivo por sí mesmo; outros non voltaron a falar galego na sua vida para evitar malentendidos, e o resto, desperdigámonos polo mundo adiante obrigados polo que deixabamos atrás, máis tamén, por todo canto nos agardaba no ourizonte. Agora, claro está, non é doado recuperar todo aquilo no que criamos, ben porque a sociedade na que vivimos non aceita de bo grao voces discordantes, ou porque cada un foi deixando de crer nunhas cousas e crendo noutras, o cal tamén é natural e humano. Mesmo así, existen ainda foros comúns nos que por veces coincidimos, amais de ceas cos compañeiros da “uni”, comidas cos amigos da “aldea” que xa só nos xuntamos nas festas e días de gardar, e como non, moitos de nós, teimamos en seguir a defender o leite de vaca, as artes de pesca tradicionais, o dereito a ter un ensino en galego e a agasallar ós nosos sobriños, afillados e demáis con literatura na nosa lingua, para que polo menos saiban que existe, e cando veñan á aldea de fin de semana se poidan entender cos seus avós e aprender historias, contos e cantigas de arrolar que tamén instrúen, ainda que doutro xeito.

Miña avó, que gostaba de falar cos ditos dos vellos, dicía a miúdo que nós eramos así porque nolo deron todo cociñado, e malia que non lle falta razón, eu teño a certeza de que non somos unha xeración perdida. Na miña xeración hai moitos que pensan que nunca vivimos mellor ca hoxe, pero moitos máis, estamos convencidos de que o mundo que lles deixemos ós nosos fillos merece ser mellor ca iste en que vivimos. Outra cousa non sexa, polo menos ensinarémoslles a voar papaventos.

Presentación do Caderno Arraiano en Celanova


Celanova, 27 de decembro 2008
MAÑÁ
11.- Presentación da nova edición do I Caderno Arraiano 11:30.- Proxección e debate do material audiovisual que incorpora a nova edición do I Caderno Arraiano: Noutrora (videocreación de Xudit Casas) e Homenaxe a Elixio Rodríguez, o aviador arraiano (documental de Alfonso Vázquez), coa presenza dos seus autores e dalgúns dos seus protagonistas
TARDE
19.- Presentación do documental San Salvador, de Patricia Nogueira, sobre cando o mosteiro de Celanova foi prisión, coa presenza dalgúns protagonistas. Haberá debate, música en directo e pinchos ao remate do pase.
Lugar: Salón de actos do Concello de Celanova
Data: sábado, 27 de decembro
Organiza: Asociación Arraianos
Colaboran: Consellería de Cultura, Productora Faro e Concello de Celanova

sexta-feira, dezembro 05, 2008

O xefe sobre a represión franquista aos xudeus

O alzamento franquista perseguiu de forma terríbel varias familias xudías que radicaran entre nós vindas de lonxe. Refírome aos Dainoff de Ourense e aos Zsbarski e Kuper de Pontevedra e Vigo. Tratábase de xudeus de orixe europea-oriental que cambiaran o uso do yiddish ou jüdisch polo do ruso e do castelán (ou do galego) e que deixaran, naturalmente, de ser relixiosos. Os membros destas familias eran cidadáns (daquela si) moi cultos e de pensamento republicano de esquerdas. A actividade profisional destas xentes era a estomatoloxía ou a odontoloxía: como dentistas foron moi aprezados. Como veciños, respectadísimos.
Caso sonado foi o de Abraham Zsbarski, preso en San Simón e asasinado polos falanxistas sen formación de causa. Un fillo deste ocupa un lugar central na historia de Galicia en 1936. Médico pola Universidade Compostelana e tenente de complemento, Zsbarski o Mozo foi, no Goberno Civil de Pontevedra, elemento fundamental do Comité da Fronte Popular que intentou o 20 de xullo de 1936 resistir o golpe fascista. Zsbarski (entendo que comunista), Guiances (socialista) e Bóveda (galeguista) resultaron condenados á pena capital por un consello de guerra formado por xefes e oficiais sen honor. A Guiances conmutáronlle a pena de morte pola de cadea perpetua pro os seus compañeiros caíron baixo as balas do pelotón de fusilamento. O franquismo perseguiu e dispersou o que quedaba das familias Dainoff, Zsbarski e Kuper. O sionismo e os amigos de Israel en Galicia nunca falaron destes xudeus galegos.
Voces e foros novos están a facer historia das mulleres galegas que destacaron en tempos recentes. A viguesa Lydia Kuper (ou Kúper de Velasco), ben pouco tida en conta, merecía unha investigación biográfica en regra. Sendo ela mociña asistiu na Facultade de Letras de Madrid (a dos finos e esguíos ulmeiros: Otero) ás clases de luminarias intelectuais da escola de Menéndez Pidal como Pedro Salinas. Lydia viviu no departamento feminino da Residencia de Estudiantes so a tutela de María de Maeztu e alí coincidiu con Teresa Díaz, outra ilustre viguesa que foi catedrática de inglés e directora do Instituto Feminino que hoxe leva o nome de San Tomé de Freixeiro. Destruída e dispersada a familia Kuper, a xoven Lydia asentou para sempre en Madrid.
"Que tendrán los novelistas rusos que los traduce del francés un catalán que no sabe castellano y aún así nos fascinan". Non sei se estas palabras atribuídas a Lorca foron ou non pronunciadas algunha vez na Cervecería de Correos, en Bakanik ou no paseo á lúa pola Quintana dos Mortos (ou Quintá de Mortos). En todo caso Lydia Kuper traduciu do ruso ao castelán maxistralmente, incluíndose no seu catálogo os autores soviéticos. Hai pouco, Lydia culminou (con case 90 anos de idade), o seu Guerra y Paz: a mellor traducción que da obra catedralicia de Tolstoi se teña feito a lingua románica ningunha, din os que saben. Mario Muchnik (Taller e Persoa) foi o editor entusiasmado.
Eu agora evoco o día no que esta intelectual recuperou emocionada de mans do gobernador de Pontevedra Virginio Fuentes a bolsa de papel que contiña unha presa de moedas de ouro que lle foran expropiadas á súa familia en 1936. Con Lydia estaba o seu curmao Elías, director dos deportes en Novidades de Moscova que sempre tiña presente o Celta nas súas crónicas nostálxicas. Luís Ferreiro Loredo, que estaba tamén no acto, poderalles contar mellor ca min todo isto.

terça-feira, dezembro 02, 2008

A represión franquista en Celanova


Seguimos facendo memoria e volvéndolles a palabra, lembrándoos e dignificándoos... aos que morreron e aos que foron perseguidos e represaliados por loitar por unha Galicia mellor...
O día 27 de decembro imos celebrar en Celanova unha xornada de debate e reflexión sobre o que foi a represión franquista na comarca. Será presentada unha nova edición do I Caderno Arraiano sobre Represión, Solidariedade e Resistencia Antifranquista na Raia Seca, que incorpora variado material audiovisual (Noutrora, de Xudit Casas e O aviador arraiano, de Alfonso Vázquez) e un documental de Patricia Nogueira (San Salvador) sobre o tempo en que o mosteiro foi usado como prisión. Tamén haberá unha charla dos investigadores do programa interuniversitario de investigación sobre a represión franquista en Galicia: os nomes, as vítimas, or lugares.

Foro Social Galego

Os movementos sociais vólcanse co Foro Social Galego
Máis de 70 colectivos e 190 persoas a titulo individual xa fixeron a súa
adhesión previa ao Foro Social Galego (FSGal), malia que os propios días da
celebración tamén se poderán facer no espazo da organización, que estará
situado no Auditorio de Galiza. O FSGal terá lugar no Campus Norte de
Santiago de Compostela entre o 5 e 7 de decembro de 2008.

A adhesión ao FSGal responde a un compromiso con un proceso de reflexión,
debate, formulación de propostas e artellamento de redes e loitas sociais,
que pretende autofinanciarse na medida do posíbel, porén, os espazos do
FSGal están abertos a todos e todas. O FSGal é un espazo libre.

O Foro Social galego contará con 14 actividades autoorganizadas polos
movementos sociais, así como con 14 horas de proxección de audiovisuais de
índole social, a presentación de 15 iniciativas, libros, manifestos e
propostas de formación de redes e unha completa programación cultural.

Máis de 40 voluntarios e voluntarias coidarán de que toda a fin de semana
discorra o mellor posíbel e unha nómina de 12 xornalistas voluntarios e
voluntarias, profesionais e estudantes de Ciencias da Información na súa
meirande parte, encargaranse de cubrir os debates e publicalos na web do
FSGal: http://www.forosocialgalego.org

Tanto os grupos musicais, como de teatro ou circo que colaboran co proceso
do Foro, fano altruistamente. Entre eles estarán Ataque Escampe, A Compañía
do Ruído, Casilda Alfaro, García (Dios ke te crew), Leite de Nai, Leo
Arremecághona, Charanga Os Jalochos, Os Chiquilicuatres, Pel de Noz, Sacha
na Horta, Tino Vaz e Tonhito de Poi, entre outros.

Amais disto, e malia que non é un acto propio do FSGal, o domingo 7 ás 12:30
horas, no Auditorio de Galiza, desenvolverase un Asemblea de Movementos
Sociais autoconvocada e autoxestionada.

Homenaxe a Voces Ceibes

O vindeiro xoves 4 de decembro, a partir das 19,30 horas, a Universidadede Santiago de Compostela, en colaboración coa Fundación 10 de Marzo,realizará unha “Homenaxe a Voces Ceibes”.

segunda-feira, dezembro 01, 2008

Experiencias coa censura franquista

A exposición "Editar en galego baixo a censura franquista", unha colección documental na Fundación Penzol de Vigo, fíxome remoer moito sobre as miñas experiencias naquel período sombrío.
Lembro, nos anos cincuenta do século pasado, un coloquio universitario no que Gonzalo Torrente Ballester, aínda intelectual do Réxime, glosaba un concepto que se atribúe, non sei se con exactitude, a Nietzsche. A idea sería esta: a grandeza do escritor ceibe consiste en decer o que pensa burlando a censura. Por aquela época Alfonso Sastre e Dionisio Ridruejo debateron nunha polémica pública (coido que na revista "Primer Acto") sobre a actitude do dramaturgo fronte á censura. Buero sostiña que o autor teatral debía esforzarse en transmitir as súas ideas sorteando con abstraccións e ambigüidades a censura e Sastre optaba por non ceder e expoñerse a que os textos dramáticos fosen prohibidos e non chegasen a ser postos en escena. A pureza e honradez máxima do autor de Escuadra hacia la muerte ocasionou que boa parte das súas obras non subisen aos escenarios nos tempos de Franco. Pola contra, o de "Historia de una escalera" foi un autor teatral aplaudido polas multitudes.
Teño agora enriba da mesa un volume coa obra galega completa de Curros Enríquez editado por Hernando en Madrid no ano 1943. Nada de "Aires da miña Terra" nin d´ O Divino Sainete foi suprimido nin corrixido pola censura. O libro estaba nos escaparates de Compostela en 1955, ano no que tiven ocasión de o comprar. Como é que uns versos que foron declarados anti-católicos e blasfematorios polo bispo de Ourense, incluído o famoso soneto/diatriba contra Iñigo de Loyola, pasaron intocados pola censura catro anos máis tarde do triunfo de Franco na Guerra Civil? Como uns poemas tan radicais políticamente pudieron ser publicados nun ano no que en España parecía que a democracia ía ser enterrada para sempre? Eu non o sei, pro si podo segurar que a censura actuaba con mayor ou menor severidade e contundencia de xeito aparentemente arbitrario.
En 1958 os censores permitiron a publicación dun meu conto que se titulaba "O asasino". Nel, nun país inexistente pro claramente fascista, o pobo se subleva contra o totalitarismo e axustiza un paseador. Moitos anos máis tarde, en 1972, eu sometín á censura outro conto, titulado esta vez "Elipsis", no que, tamén nun país imaxinario outro (e o mesmo) asasino fascista é submetido á xustiza popular despois de triunfar a Revolución. O segundo conto viu a luz sen problemas na revista do Centro Galego de Baracaldo pero non puido figurar no libro titulado igualmente "Elipsis", porque a censura tachou a totalidade do relato cunha aspa en lapis vermello.
En canto a Eduardo Blanco Amor, podo decer que tiven nas miñas mans o manuscrito de "A esmorga", masacrado polo famoso lapis vermello e definitivamente prohibido na súa totalidade. Foi entón cando a editorial Citania de Bos Aires se fixo cargo da obra e a publicou lonxe do alcance das gadoupas franquistas. Pouco tempo máis tarde a censura permitiu a posta en escena no García Barbón de Vigo, en galego e sen a menor supresión, de "A puta respectuosa" de Sastre e de "A raposa e as uvas" de Guilherme de Figueiredo, sen problema ningún, O "Hamlet" de Cunqueiro, sen embargo, foi recortado (non sei se polo seu mesmo autor), secuestrado nas librarias e reducido aos circuitos de "arte y ensayo", en xeral máis permisivos.
Conto isto para insistir en que todo o cúmulo de problemas históricos que presenta a acción da censura sobre a literatura galega dista aínda de estar hoxe ben analizado e interpretado.