sábado, agosto 28, 2010

Arraianos VIII



Xa está nas librarías o novo número da revista. 200 páxinas onde máis de sesenta autores, fotógrafos e ilustradores reflexionan sobre as fronteiras. Inclúe fotos inéditas do desaparecido artista extremeño Antonio Covarsí.
A revista Arraianos, dirixida por Aser Álvarez e coordinada por Suso Díaz, e promovida pola Asociación Arraianos, saca á luz un novo monográfico, o seu número VIII, titulado “Vivir na raia”. Participan nel máis de sesenta colaboradores entre escritores, fotógrafos e ilustradores. Nesta nova achega rescátase, así mesmo, parte da obra inédita do artista extremeño Antonio Covarsí (Badajoz, 1951-2006): as imaxes sobre a raia galaico-portuguesa, que van ilustrando os contidos deste número.
Entre os colaboradores do número VIII de Arraianos figuran: Xosé Luís Méndez Ferrín, Santiago Lamas, Fermín Bouza, Álvaro Negro, Juan J. Moralejo, Baldo Ramos, Xavier Cordal, Franck Meyer, Mercedes Queixas, Miguel Dantas da Gama, Xulio Ríos, Samuel Solleiro, Alberto Lema, Nuria Araúxo ou Xerardo Pereiro.
Neste número falamos de barreiras, bordes, límites e fronteiras, pero tamén cruzamos pasos, pontes e poldrados. Percorremos a nosa raia e viaxamos até outras raias lonxanas deste mundo supostamente sen fronteiras.
Furamos polos subeiros dos lobos e dos contrabandistas que operan nas alfándegas difusas entre a vida e a morte, entre nós e os outros, entre a luz e a escuridade, entre o civilizado e o salvaxe. Imos na procura dese taoísmo que nos fai lembrar unha vez máis que é precisamente no límite onde sempre acontece todo o interesante. Porque para nós as fronteiras políticas nunca foron nin serán liñas divisorias trazadas sobre os mapas, senón raias, espazos porosos e permeables, onde non teñen cabida as barreiras artificiais que cada día ignoran as águias, os garraos e os lobos arraianos.
As fronteiras están na terra e nos mapas, pero máis aínda na mente de quen as constrúe e asume como propias. Moito se ten falado de cooperación transfronteiriza nos útimos anos pero vemos que entre Portugal e Galicia segue a haber aínda unha e mil raias, vellas feridas que aínda proen e que os sucesivos gobernos non souberon ou non puideron suturar coa agulla certeira do traballo en común.

quinta-feira, agosto 26, 2010

Homenaxe a Celso Emilio Ferreiro

O vindeiro domingo, 29 de agosto de 2010, o cemiterio de San Breixo de Celanova vai acoller unha homenaxe colectiva ao poeta Celso Emilio Ferreiro, organizado pola Fundación Celso Emilio Ferreiro, o Colectivo Arraianos e as Redes Escarlata.

O acto principiará ás 11 da mañá, coa presentación da nova entrega da Revista Arraianos, o número especial ARRAIANOS VIII-VIVIR NA RAIA, co que a nosa publicación pecha un ciclo que empezaba hai seis anos, tal día coma hoxe, neste mesmo espazo simbólico, ao pé do xacigo de Celso Emilio Ferreiro.

A continuación haberá un recital poético e musical onde van intervir destacados poetas das Redes Escarlata, como Anxo Angueira ou Xosé Luís Méndez Ferrín, e músicos como MC García, de Dios Ke Te Crew ou Leo e Arremecághona, dos Labregos no tempo dos Sputniks, que interpretarán cancións con letras de Celso Emilio en clave contemporánea. Pechará este acto o gaiteiro de Lobeira, Daniel Romero cos seus sons telúricos e arraianos.

Os poetas das Redes Escarlata pecharán estes actos de homenaxe cunha acción performance que se desenvolverá a continuación, chamada Acción Ferreiro, percorrendo algunhas rúas e prazas da vila natal de Celso Emilio Ferreiro.

segunda-feira, agosto 23, 2010

Arraianos

23/08/2010 Con viento fresco josé A. Balboa de Paz


Castro Laboreiro, que antaño fue concejo y hoy pertenece al de Melgaço, es una cuña portuguesa que se adentra en tierras de Galicia. Aquí la frontera con España no la delimita el Miño sino una serie de sierras ásperas, de formas redondeadas, constituidas por bloques graníticos pelados en sus cumbres, en los que se han marcado con cruzes y números una serie de hitos o mojones, Al menos desde el siglo XVI: la raya seca. Estos paisajes inhóspitos y aislados son, como dicen los castrexos, «o fin do mundo»; en ellos nunca hubo pasos fronterizos sino silentes caminos atravesados por contrabandistas, traficantes, bandoleros y, en época de persecución política, huidos, prófugos, exiliados. Aunque aisladas, estas tierras han sido paso de viejas culturas megalíticas, que han dejado su impronta en mámoas, sepulcros de corredor y ancestrales creencias religiosas luego cristianizadas, como la peña de Anamán, cuya ermita a la Señora de ese nombre es un lugar recoleto en medio de una naturaleza telúrica.

El río Laboreiro y sus afluentes han tajado en profundas gargantas estas sierras, que se abren a dos paisajes geomorfológicos y humanos diferentes y complementarios: las brandas e invernías. Las brandas o brañas son las zonas altas, duras y frías en invierno, pues con frecuencia están cubiertas de nieve; pero en el verano son tierras soleadas y de pastos abundantes. Las invernías son las tierras bajas, en lo hondón de los valles y en las solanas, protegidas del frío. Esta singularidad geográfica ha dado lugar a un nomadismo de valle a montaña que, en el Bierzo, nos es conocido también en la Somoza. Allí los habitantes de Aira da Pedra, a orillas del Burbia, pasaban los meses de invierno en el valle, mientras que en Campo del Agua, en lo alto, vivían desde Pascua hasta el otoño, con sus ganados y campos de cultivo. En Castro Laboreiro no era uno, como en la Somoza, sino todos los pueblos los que practicaban este nomadismo, que se ha mantenido sin grandes cambios hasta hace unos veinte años.

La raya seca, la vieja frontera, ha desaparecido legalmente; incluso se han trazado nuevas carreteras que acercan Celanova y Bande a Castro Laboreiro; pero quedan muchos viejos malentendidos y distanciamientos mentales, que algunos españoles y portugueses buscan eliminar. Arraianos, una asociación nacida en la parte gallega, lleva años convocando a gallegos y portugueses a jornada s de convivencia, en las que se nombran como Arraiano Mayor, a los que se destacan por esta labor de unir ambos pueblos y divulgar la cultura de frontera. El año pasado le correspondió tal honor a Méndez Ferrín, el prestigioso escritor gallego, natural de Celanova., una de cuyas obras lleva justamente ese título de Arraianos . Este año, Ferrín, al que acompañamos algunos amigos, pasó el testigo al padre Fontes, un cura del Montealegre portugués un tanto heterodoxo, que además de escribir mucho y bien sobre la cultura popular, es capaz de concitar que miles de personas asistan a la Festa das Bruxas, que con carácter anual organiza en su parroquia.

La asociación gallega publica una buena revista, Arraianos, cuyo último número fue presentado la semana pasada en Castro Laboreiro, en el trascurso de unas jornadas dedicadas a la historia local. Américo Rodrigues es el alma de estas jornadas que se vienen organizando desde hace años, con un creciente interés. Invitado por él, asistí con unos amigos. Nos llamó la atención cómo un pequeño grupo de personas, animadas por Américo, han sido capaces de dinamizar una zona rica en recursos turísticos, pero dejada de las manos de las autoridades. Los congresos de historia han servido en este caso para reivindicar no sólo unas señas de identidad, las de la raya seca, sino unos recursos naturales, el paisaje, los restos arqueológicos, los puentes de piedra, el museo local. Hay varios hoteles y casas de turismo rural. Por las mañanas se ven a grupos de excursionistas que se dirigen a la montaña o al valle para practicar el senderismo. Es un buen ejemplo para algunas zonas de nuestra provincia.

Méndez Ferrín entrega al Padre Fontes título de Arraiano Maior del 2010

14-08-2010 / 11:00 h

Ourense, 13 ago (EFE).- El título de Arraiano Maior da Raia Seca del 2010 ha recaído sobre el intelectual y experto en etnografía Padre Fontes y el encargado de entregar la "guillada de mando" ha sido el presidente de la Real Academia Galega, Xosé Luís Méndez Ferrín, en un acto celebrado hoy sierra de Castro Leboreiro (Ourense).
El colectivo cultural Arraianos otorga anualmente esta distinción, que pretende homenajear a los "personajes ilustres de la Raia Seca" y "defensores de la cultura y de la identidad arraianas".
Durante el nombramiento no faltaron las músicas tradicionales y la poesía, que se desarrolló al pié de la Pena de Anamán, un "mítico refugio de guerrilleros y contrabandistas", según explicaron a Efe los organizadores del encuentro.
A las 17 horas está previsto un visionado sobre la biografía del Padre Fontes, así como las intervenciones de los miembros del Núcleo de Estudos e Pesquisas dos Montes do Laboreiro. EFE ix/lrt/flh

Unha aguillada para o Padre Fontes

O presidente da Real Academia Galega entregou o testemuño de 'Arraiano Maior 2010' ao Padre Lourenço Fontes, na segunda edición de irmanamento entre as terras ourensáns e as lusas da raia seca do norte.

r.c.. CASTRO LABOREIRO
Borrar para sempre as raias que marcan a fronteira que se debruza entre Galicia e Portugal.
Méndez Ferrín e o Padre Fontes.
Méndez Ferrín e o Padre Fontes.


Con ese ánimo, a asociación cultural ourensá Arraianos avanzou un paso máis ao instituír a figura do 'Arraiano Maior da Raia Seca' que encarnara os ideais de irmandade entre galegos e portugueses. O ilustre celanovés Xosé Luís Méndez Ferrín foi o primeiro en ser investido con esa figura, hai un ano, na raia da Madalena, entre Lobios e Lindoso. Unha aguillada e unha boina foron os atributos que recibíu o hoxe presidente da Real Academia Galega de mans do de Arraianos, Aser Álvarez. A aguillada de tanguer o gando para impoñer autoridade e a boina de identificación coa paisanaxe. Méndez Ferrín, que sitúa algúns dos seus mellores relatos ('Arraianos') no imaxinario deste espazo, entregoulle onte a aguillada, que custodiou durante o último ano, ao Padre Antonio Lourenço Fontes. 'A quen aguilloarás con ela?', pregúntalle Ferrín. 'Aos políticos', respondeu o Padre ao instante. Todos asinten, talvez por teren na retina a imaxe fresca ao fondo dos lumes devorando, en tres puntos, as serras do Parque do Peneda Gerês. Os do lugar critican que o goberno luso decidira, sen contar cos veciños, un novo planeamento para o Parque, con maiores restriccións nos usos das propiedades. 

O 'Arraiano Maior 2010', un crego e home imprescindible da cultura e etnografía de Tras-os-Montes e a que é común con estoutro lado da raia, chegaba ao acto en Castro Laboreiro despois de clasurar a Festa das Bruxas que el organiza en Montalegre, no mesmo concello no que instituíu o recoñecido Congreso de Medicinas Alternativas. 

A xornada para os 'arraianos' comezara de mañá sobre a mesma liña da fronteira da Meixoeira, entre Entrimo e Castro Laboreiro, ao pé do marco 51 da Raia Seca cun roteiro guiado polos membros do Núcleo de Estudos e Pesquisas Montes Laboreiro (NEPML), con paso por pontes medievais que son monumento nacional, ascendendo desde as 'invernías' (lugares ocupados por persoas e animais nos invernos) ata as 'brandas' (brañas de pasto na altura da serra, habitados na maior parte do ano), próximas ao maior conxunto megalítico do noroeste peninsular, con ata 100 mámoas rexistradas. A altitude, a prehistoria e a paisaxe conforman un espazo mítico, que atrae hoxe aos arraianos, animados con música de gaita, lectura de poemas e bo xantar ao pé da Pena de Anamán, mítico refuxio de guerrilleiros e contrabandistas. Ata aqui tamén chegou, en 1997, o cineasta máis lonxevo do planeta, Manoel de Oliveira (101 anos) para rodar o filme 'Viagem ao principio do mundo', con Marcello Mastroianni de protagonista.

terça-feira, agosto 17, 2010

Manifesto nomeamento Arraiano Maior

Irmáns arraianos, por segundo ano e esta vez en Castro Laboreiro, onde comeza o mundo, onde o vento non para de esculpir o seu tempo na pedra con tódalas formas imaxinables, nun lugar que en si é un auténtico monumento, onde as fronteiras son a imaxinación e os prexuízos de cada quen, onde os primeiros poboadores se agarraban á eternidade en túmulos funerarios que simulaban estrelas nas noites estreladas deste ceo sempre agradecido cando un o olla agarimoso dende eiquí, e que acertadamente describe Manolo Rivas nun poema onde di: “Altares aleixoados / que apreixan os ceos.

Nesta nova cita para recoñecer como Arraiano Maior da Raia Seca ao Padre Fontes por parte da Asociación Arraianos, que mellor lugar que Castro Laboreiro, onde os lobos son súbditos dos cans e os homes transmiten a súa rica mitoloxía que asolaga esta terra sempre ceibe.

O Padre António Fontes é un arraiano por nacimento e convicción, un persoeiro feito e acrecentado na singularidade que vivimos os que habitamos estas terras, e como bo entendedor deste mundo telúrico e real, agranda a súa figura cando afirma que “o Porto sem mim cresce e a minha terra, sem mim, míngua”, e con esa claridade que da o coñecemento do lugar que habitas e da xente coa que convives, este home ergue o espírito e cultiva a alma dos seus feligreses, de parroquia en parroquia a cabalo ou en motorizada, pero coa idea firme de facer a súa labor sempre nestas serras mudando de local, pero não mudando de gente” como afirma. Pero seguro que será lembrado para sempre como o precursor dos Congresos de Medicina Popular en Vilar de Perdizes.

Aínda que os arraianos estamos convencidos de que o Padre Fontes é tal vez a reencarnación, evolución, transposición ou complemento de outros padres que habitaron estas terras noutra hora como aconteceu co célebre e mal logrado Gonçalo Coelho que tan enorme pegada deixou en Pitões das Júnias e A Cela, onde foi durante moito tempo venerado por galegos e portugueses como San Gonçalo de Pitões. Ou tal vez ten a mesma necesidade de xunguirse ao granito serrano como aconteceu con frei Lorenzo de Vera que se auto proclamou “abade bendito” por bendición papal do mosteiro de Santa María das Júnias, vivindo coma un señor feudal nas súas terras defendidas por bandidos e criminais. Pero seguro que el se sente identificado co ilustre padre Anibal, que amaba o Castro Laboreiro e así o deixou escrito nestes versos: “Quero adormecer no berço / onde sorri em criança / só então terei sossego / como na distante infância.

En lugares coma este, no que somos conscientes da nosa ridiculez, do pequenos que somos e o pouco que duramos, é cando máis claramente podemos reflexionar sobre a capacidade de construír e destruír que posúe o ser humano, pero que ao fin todo pasa, que somos tan efémeros coma un laio, e quedaremos na memoria dos nosos, mesmo dalgunha xente, e algúns na memoria dun pobo.

Dicía un Arraiano que ben puido ser un Arraino Maior e que nos deixou antes de tempo (o estremeño Ángel Campos Pámpano), que escribiu estes fermosos versos: “mientras pueda pensarte / no habrá olvido”. Agrandemos esa memoria, e fagamos bibliotecas deste sentir único, afondemos a pegada nos penedos que nos arrodean e queden aí para sempre. 

Pero nós reconfortámonos coa natureza como escribiu un dos primeiros arraianos “Os altos promontorios o choraram / e dos rios as águas saudosas” deixou dito Camoens. E acrecentamos o espírito, e o desacougo nos silencios que describe Baldo Ramos nestes versos: “e detrás de cada silencio / haberá sempre alguén que espera”. E nesa teima por descubrir o que se nos esconde a esencia da inmensidade que nos arrodea, “Há-de haber uma cor por descobrir, / um juntar de palavras escondido, / há-de haber uma chave para abrir / a porta deste muro desmedido” dixo Saramago.

E non deixamos de identificarnos cando detemos o tempo na memoria que se escribía con verbas nas lareiras da nosa infancia, e reafirmámonos no que somos cando transmitimos esa pegada aos nosos, eses novos arraianos que veñen para facer país nun novo mundo, e con novas fronteiras tan invisibles como palpables.

Rematamos este manifesto berrando dende esta altura a quen o queira escoitar, berrando a rabia que produce un tempo de gobernantes minúsculos, de seres ananos coma os descritos por Celso Emilio Ferreiro que non deixan de medrar e multiplicarse coma os vermes, nun tempo de retroceso e procuras de identidades falsas, nun vieiro que non conduce a ningures e que nos afoga a gorxa e creba o espiñazo, férennos co que máis nos doe, con  asfixiar a nosa lingua, e por iso digo en voz alta “Na casa dos meus avós arrecendente / a sí propia, singular no mundo; / nos cabalos da serra e nos mineiros / de Lousame aquil vinte de Santiago, / reclamo a libertade  pró meu pobo”, facendo nosos os versos do Arraiano Maior Xosé Luís Méndez Ferrín.

Suso Díaz

segunda-feira, agosto 02, 2010

Viaxe ao Principio do Mundo

Viaxa ao Principio do Mundo, o día 14 de agosto de 2010, polos Montes do Laboreiro. Foto de Humberto Vergara.