sexta-feira, outubro 30, 2009

O Xefe lembra a Anisia Miranda

XL. Méndez Ferrín. Esta boa amiga e escritora que acaba de falecer naceu en Cuba de país procedentes dos concellos de Verea e Celanova, polas partes máis montañosas dos baldíos arraianos. Un día Anisia falou dos seus antepasados na vila de San Rosendo. Despregou para os circunstantes un pano da cabeza, avermellado. Contounos que o pano pasara dunha avoa a súa nai e, desta, a ela. Esa prenda era para Anisia unha bandeira e un tesouro. Gardaba a memoria do desraizamento, da pobreza, da emigración, da galeguidade.
Un día, Anisia Miranda, tendo seis ou sete aniños, foi levada polo pai, republicano, a ouvir un mitin de Luís Soto e Castelao na Habana. Corría a ano 1938 e os antes citados comprían a súa xeira norteamericana e cubana de apoio á República durante a Guerra Civil. O pai de Anisia díxolle á nena que lle levase a Castelao uns diñeiros para a colecta. Castelao e Soto mandáro-lle ao fotógrafo que lle tirase un retrato á meniña. A organización fíxolle chegar á familia a foto da nena, moi vestidiña de miliciana española con gorro e todo. A foto consérvase e publicouse. Parece que aquel día quedou determinado que a cativa chegase a ser de maior un muller galegocubana en todas as súas dimensións.
Una segunda fase da súa emigración levou a Anisia e aos seus país a Buenos Aires, onde ela descubriu que o galego era unha lingua perseguida despois da lectura dun famoso artigo de Francisco Luis Bernárdez. En Buenos Aires a moza é xa unha xornalista e unha pedagoga que se achega ás Mocedades Galeguistas e que colabora con Xosé Neira Vilas na organización do Congreso da Emigración promovido polo Consello de Galiza en 1956. Naturalmente, Anisia Miranda estaba destinada a casar con Neira, e viceversa; e tal cousa ocorreu. Ambos levaron adiante a inesquencíbel empresa "Follas Novas", difusora do libro galego no Río da Plata e moito máis ca iso. Ambos deciden establecerse en Cuba para participar como revolucionarios na construcción do socialismo.
Pasaron moitos anos, e Anisia perseverou en Cuba nun labor constante como editora, ensaista, autora de libros infantís e xuvenís, en canto seu home conciliaba a súa misión na administración revolucionaria cun constante servicio de documentación e información que desde Habana el remitía aos puntos máis quentes da nosa resistencia. Logo o matrimonio formado por Anisia Miranda e Xosé Neira Vilas regresou definitivamente a Galicia, para crear na terra del Gres, un centro de animación cultural e unha fundación que desprega grande actividade.
En Buenos Aires, na Habana, en Gres Neira Vilas foise consolidando como un grande escritor contemporáneo en galego e Anisia Miranda nunca foi só unha acompañante súa. Ela soubo manter a propia identidade literaria e a forma dunha personalidade inconfundíbel, por moito que, ideolóxica e afectivamente, os membros deste biarcado se sentisen solidificados entre si.
Cháganos a noticia da norte de Anisia Miranda, ocorrida en Gres. As cinsas desta filla da diáspora e da emigración galega ficarán por sempre na Terra dos antepasados, que ela escolleu para vivir o derradeiro treito da súa biografía de intelectual orgánica e de muller traballadora. Fumos amigos e admiradores de Anisia Miranda e agora laiámonos do seu pasamento. Xa máis nunca nos veremos.

terça-feira, outubro 20, 2009

Cuando muere el amigo

19/10/2009 - Alexander Vórtice. NADA HAY más importante en la vida de un hombre como la amistad, la verdadera, la de quita y pon no me vale; nada tan importante como poder sonreír al lado de una persona que conoce todos tus defectos, y pese a todo, te quiere y aprecia. Escribo estas letras tiznado de dolor, de vacío aquí adentro: donde habita lo necesario, lo ciertamente trascendente. A lo largo de los años he aprendido que a los enemigos se les respeta e, incluso, se les elige: Yo los suelo elegir con sonrisa petulante, camisa de mangas largas y ojos de cuencas ennegrecidas. Estos son mis favoritos. Los otros enemigos que también me rodean, tal vez los más tocapelotas, son aquellos que en inicio fueron amigos: A estos les tengo un odio especial, y me gusta mirarles por la calle, si es que me los encuentro, directamente a los ojos, a ver quién de los dos resiste mejor el empalme de miramientos endemoniados. Pero los enemigos no son para mí cosa sería, son diversión de existencia vital pasajera, lo peor que te pueden llegar a hacer es acuchillarte en cualquier esquina de la vida que no escogí yo, la que me vino dada por un ser superior, o por evolución de circunstancia pasmosa. Y lo repito: Nada hay más importante que un amigo, nada es tan importante en la vida, nada duele más que perderle por un tiempo, lastima el alma perderlo para siempre. Esto fue lo que me pasó el pasado martes 13; sucedió en ese fatal día de herraduras, amuletos y ajos en la puerta de muchas casas, cuando murió mi estimable Luis Carlos Boullosa. Pereció en Madrid, me aseguran que de manera repentina, como si tal cosa, tal y como se suele venir a este mundo de sal y corbatas mortificadas. Recuerdo perfectamente el arañazo de incomprensión que recorrió mi espina dorsal, y la semana anterior, en la que había hablado con él lealmente, como amigos, como dos personas decentes. Aún hoy soporto esa raspadura brutal y maloliente, y sé perfectamente que se vengará de mí en el momento menos esperado, tanto sea mañana, como dentro de un año, como dentro de un lustro o una década: Porque cuando muere un amigo también tú vas muriendo con él, ya no eres un ser completo, algo te falta, algo te abuchea en las tripas, y la vida la tomas más en serio, y te acuerdas que eres tan mortal como un ciempiés en una refinería. El martes pasado feneció Luís y yo sentí pena de mí mismo. Aún no soy consciente de la perdida, porque la conciencia suele filtrar los sentimientos más profundos, los más esenciales en la vida de un hombre con el tiempo. Lo único que puedo decir ahora: “Descansa en paz, acompañante Luis Carlos”. Los que aquí nos quedamos no entendemos aún lo que tú ya has comenzado a concebir.

segunda-feira, outubro 19, 2009

O xefe en Bonaval

Por XL Méndez Ferrín. Visitamos o Museo do Pobo Galego de Bonaval. Carlos García Martínez, ánima férrea da institución, foinos ensinando as salas nas que se gardan os arquivos e as bibliotecas de Antonio Fraguas, de Xaquín Lourenzo, de Taboada Chivite e, en parte, de Fermín Bouza Brey. Persoas, todas elas, dedicadas a coñecer a cultura e tradicións do pobo galego que lle legaron o seu expolio ao Museo e á posteridade. Impresiona o Museo do Pobo Galego no seu conxunto excelentemente instalado no mosteiro dominicano cuxa fundación ou sagrazón de 1230 cantara precisamente Bernal de Bonaval, o trovador compostelán.
Tras duns seiscentos anos de dominio monástico, o liberalismo burgués do século XIX expulsou de Santa María de Bonaval os frades que aquí mandara asentar San Domingos. Hoxe, entre aqueles muros garda a memoria nacional-popular o Museo de Pobo Galego. No que fora cemiterio romántico (aló está a cova de Aurelio Aguirre) hai agora un precioso parque público. Baixo a cruzaría gótico-mendicante de Bonaval instalarase o panteón de homes e mulleres ilustres de Galicia. Non hai letreiro ningún que, coma no Pantheón de París rece algo así como A PATRIA AGRADECIDA ("LA PATRIE RECONNAISSANTE"). Sen embargo os xacigos de Rosalía e de Castelao enchen de sentido nacional aquel espazo.
Grazas á secularización e exclaustración do goberno Mendizábal os conventos de Compostela pasaron a poder das institucións civís. A universidade e o concello saíron beneficiados e a cidade clerical por excelencia convertiuse en centro de ciencia e de cultura laicas. O antigo templo retirado do culto, como panteón de galegos ilustres nunca funcionou de modo satisfactorio. Pondal e outros grandes vultos xacen no belísimo cemiterio mariño da Coruña: San Amaro. Grandes homes e mulleres de Galicia terminaron enterrados en moi diversos lugares da nosa xeografía. Nunca houbo un regulamento protocolario do panteón de Bonaval, o que ocasionou que acollese restos de individuos de importancia menor. Chegou a usarse Bonaval mesmo para desfiles de modas.
Foi precisamente tal desfile o pretexto que aproveitou o Arcebispo de Santiago para pleitear pola recuperación de Santa María de Bonaval. Todo este escuro asunto nunca foi explicado debidamente. Pro parece ser que a mitra compostelá reclamou perante os tribunais a igrexa que acolle o panteón de galegos ilustres, e os xuíces fallaron favorabelmente. O cal constitúe unha burla histórica. A desposuída no século XIX foi a comunidade de Bonaval ou, se se quer, a orde relixiosa dos dominicanos ou dominicos. O Arcebispo nunca posuíu Bonaval e sen embargo os xuíces parece que llo adxudicaron. Un espazo de dominio público e, ademais, cargado de simbolismo nacional pasou diante dos nosos ollos a mans eclesiásticas ás que nunca pertencera e ninguén dixo nin fixo nada sobre tal asunto.
Visitamos dúas exposicións en Bonaval, nos claustros que hoxe ocupa o Museo do Pobo Galego. Unha, a colección de adiviñas e os traballos manuais que recolleron e procesaron os nenos do Colexio Público Cristina de Carballo. Outra, a mostra Ceibes no Monte na que traballaron os profesores e alumnos do Instituto Terra de Turonio, de Gondomar. Esta última versa sobre os bestas ceibes nos montañas do Sul de Galicia, especialmente nas do concellos de Gondomar. Coido que o Museo do Pobo Galego é a primeira vez que se abre á dimensión ecuestre da nosa cultura popular.

sexta-feira, outubro 16, 2009

O xefe fala do orgullo galego

Por XL Méndez Ferrín. Manuel Outeiriño descubriu un texto inédito e se cadra extraviado de Florentino L.A. Cuevillas, quen, por cima de pai da nosa prehistoria, foi home de pensamento robusto e prosador en galego de grande fineza. O manuscrito apareceu en cas de Elvira, a miña amiga e filla do mestre ourensán. En breve, as páxinas descoñecidas de Cuevillas sairán da longa noite na que xacían e verán a luz n´ A Trabe de Ouro. Trátase dun escrito político, posibelmente dirixido ao Partido Galeguista en ocasión de alguna súa asamblea nos días republicanos e na década dos tinta. Entre outras cousas, Cuevillas descorre sobre o profundo sentido de inferioridade que prendeu en masas de galegos. Masas que, para Cuevillas, se sentiron humilladas e se desprezaron a si mesmas. Moitos galegos, a partir dos inicios da Idade Moderna, condo Pardo de Cela foi decapitado e no noso Reino resultou devaluado, se envergoñaron de si mesmos e desexaron ser outra cousa. A lingua e as características culturais propias parecéronlle "desprezabeis". E víronse impelidos ao suicidio colectivo como pobo. Suicidio cultural cuxo resultado foi considerar o noso como ruín e o alleo (castelán) como excelente. Milleiros de galegos dos tempos modernos e contemporáneos desexaron non ser galegos. Esta é a razón pola que castelanizaron a súa lingua galega e, cando puideron facelo, sustituírona polo idioma que sentían superior. Este idea de Galicia como un pobo suicida, en parte, foi empregada tamén por Castelao nas súas argumentacións patrióticas.
A partir do reinado de Isabel a Católica, a raíña usurpadora, instálase en Galicia un funcionariado real que usa o castelán. Nos cabidos, nas notarías, nos tribunais, en toda a administración faise desaparecer o galego. A oligarquía nobiliaria convertese en absentista e as grandes rendas son xestionadas por persoas procedentes de fóra. Os mosteiros benidictinos pasan a depender de Valadolide e outras relixións teñen temén as súas cabezas rectoras no exterior. Unha avenida de diñeiro infinito sae de Galicia para Castela a partir do século XV e deixa eiquí unha seca de recursos e un reino colonizado que a cidade de Zamira representa nas Cortes. É así como se modela o individuo galego subalterno que desexa non ser galego e falar castelán sen acento. Eis como se orixina o que Cuevillas e Castelao chamaron "a Galicia suicida". Sigue a haber unha parte do corpo social galego que desexa desnaturalizarse por completo o e deixar de ser galega.
Durante os séculos XIX e XX, e a partir das palabras fundacionais do P. Sarmiento, fóronse consolidando elites culturais e políticas recoñeceron o galego como idioma (non dialecto) e Galicia como nación con aspiracións de autogoberno. O orgullo de ser galego foise extendendo e medrou a masa dos descolonizados. Nos nosos días a conciencia de ser galego prendeu nos sindicatos obreiros, nas organización campesiñas e en franxas importantes da pequeña burguesía, especialmente nas camadas máis cultas. Certamente, a tendencia ao suicidio non foi erradicada e tal pulsión anima a grupos de acción política e cultural. Mesmamente, no gobernó autonómico existen hoxe proxectos tendentes a abolir, a curto prazo, a lexislación protectora do galego.
Esta a situación na que nos achamos. Os galegos e as galegas leais á propia a lingua e orgullosos de ela vanlle facer unha será advertencia ao gobernó autonómico actual. O próximo domingo Compostela vai acoller unha manifestación máxima que fará mudar o rumo da política lingüística da Xunta de Galicia. Aló estaremos.

sexta-feira, outubro 09, 2009

O xefe fala de esquecementos e memorias

Por X.L. Méndez Ferrín. A memoria é infiel, interesada, treidora. Hai páxinas imperecedeiras, e aínda ben grazosas, de Freud a respecto diso.Á figura de Ramón Piñeiro, á que lle dedicamos as pasadas Letras Galegas, está sendo obxecto de acordanzas e desmemorias que me teñen desconcertado. Por exemplo, algúns discípulos tardíos do filósofo e político lancarao veñen sostendo, desde hai tempo, que este, deputado polo PSOE, resultou ser o pai da Lei de Normalización Lingüística que hoxe se ve ameazada por Núñez Feijóo. Sen embargo na miña memoria está ben gravado o feito de que foi Camilo Nogueira o autor da proposición de lei cando era deputado único do partido que se foi chamando POG, EG, PSG-EG. Logo todos os deputados e partidos presentes na cámara do Hórreo aprobaron a lei nun exercicio de patriotismo precisamente memorábel. Pro non convén esquencer que tres deputados nacionalistas e defensores interxérrimos do noso idioma, Bautista Álvarez, Claudio L. Garrido e Lois Diéguez, foron expulsados do Parlamento Galego por se negaren a xurarlle acatamento á Constitución Española. Parece que moitos borraron este episodio totalitario da memoria. Pero eu lembro que todos os deputados, a excepción do citado Camilo Nogueira, votaron a favor da exclusión.Por aquel entón D. García Sabell acumulaba na súa persoa os cargos de delegado do goberno en Galicia e de presidente da Academia Galega. Este coñecido médico e ensaísta era unha das persoas máis unidas á actividade de Ramón Piñeiro desde 1950. E ben, bo número de individuos galeguistas esquenceron o feito de que tal presidente da Academia recorreu, en funcións de delegado do goberno, contra a Lei de Normalización Lingüística, aprobada por unanimidade no Hórreo, por considerala contraria á Constitución e excesivamente favorábel á nosa lingua. Eu recórdome ben daquel acto infame. E recórdome hoxe do recurso de García Sabell porque Núñez Feijóo ameaza con derrogar a Lei de Normalización Lingüística que o doutor humanista non conseguira botar abaixo.Acabo de ler un libro colectivo, Homenaxe a Ramón Piñeiro, editado polo "Centro Ramón Piñeiro", no cal non se trata con especificidade suficiente a fundación a práctica política de "Realidade Galega". Dá a sensación de que a amnesia a respecto de Piñeiro non só domina as rexións máis recuadas da súa vida política, como é o caso da participación no nomeamento de Castelao como ministro do goberno republicano de Giral, participación que tan agudamente acaba de analizar criticamente X. Ramón Pena na serie de tres densos artigos titulados, con bon xorne humorístico, A verdade sobre o caso Piñeiro. Tan vasto exercicio de esquencemento afecta tamén a importantes conxunturas da vida do filósofo da Saudade en tempos ben recentes e na súa derradeira etapa política. Amigos e seguidores de Piñeiro e do seu modo político esquenceron o significado, non evidentemente metafísico, de "Realidade Galega". Sen embargo eu lembro con intensidade o seu manifesto de 1980 e os efectos que desencadeou na vida pública da nova autonomía. Acórdome ben de que Ramón Piñeiro, que pronunciaría un famoso discurso en favor da Lei de Normalización Lingüística no Parlamentiño, foi o principal promotor de "Realidade Galega" e tamén relembro que García Sabell, que ía recorrer esa Lei, exerceu como portavoz do acto fundacional da citada organización.

segunda-feira, outubro 05, 2009

A revista Vieiros en Celanova

Benqueridos arraianos. Como ben sabedes, este sábado, 10 de outubro, as Redes Escarlata organizan unhas xornadas en Celanova sobre a mellor revista galega do mundo: a Revista Vieiros, editada polo Padroado da Cultura Galega de México e símbolo da vangarda xornalística do seu tempo e da resistencia política no país e no exilio fronte ao franquismo. As xornadas desenvólvense no salón de actos do claustro barroco, dende as 10 da mañá. Alí nos vemos.

sexta-feira, outubro 02, 2009

O xefe fala da revista Vieiros

Otero Pedrayo, fino coleccionista de perfumes históricos, evocou en diversas ocasións aqueles pálidos e atormentados que cambiaron frecuentemente de habitación no século XIX europeo. Cando a Revolución asegurou os seus pés na terra en forma de bonapartismo, os aristocratas e os intelectuais reaccionarios mudaron de aires, puxéronse tristes e escribiron belas páxinas, no caso de Chateubriand. Ao triunfar a reacción absolutista, a nove orde europea impeleu fora dos seus países numerosas figuras políticas e intelectuais, que escribiron mellores páxinas en terras de refuxio, como foi o caso de Victor Hugo. A sentimentalidade intensiva que chamamos Romantismo tivo que ver moito con estas situacións de desterro. A palabra que Europa usaba para designar os desterrados políticos era, traduccida a todas as nosas linguas, emigrados. Case todos ían parar a Inglaterra e alí morou e produciu o grande emigrado do século XIX: Karl Marx. Nos días do grande confronto entre socialismo e democracia nunha banda e fascismo na outra, púxose en circulación a palabra refuxiado, que aínda é usada na linguaxe do dereito internacional. Non sei por que, un día comezouse a usar en España para referirse á situación dos refuxiados políticos, un cultismo até entón de emprego restrinxido: exilio e exiliado. Mormente, soemos chamar exiliados aos escritores, artístas e políticos que tiveron que abandonar o territorio español a continuación da victora franquista. O curioso é que en México, e até 1976, seguiu usándose o termo refuxiado. Cando eu visitei México en 1972, alí distinguíase ben entre emigrantes que procedían de España ("gachupines", palabra despectiva) e "refuxiados", estes últimos moi ben considerados polo estamento público e pola poboación. Na percepción común considérase o exilio político e intelectual de Bos Aires como o máis relevante no que respecta a Galicia. O feito de que alí radicasen personalidades como Castelao, Luís Seoane, ou Dieste, converteu aquel desterro en lugar mitico e de referencia preferente. Pero a importancia dos refuxiados galegos en México é grande e tivo unha singular repercusión na resistencia cultural e política que se exercía no interior de Galicia. Individualidades como Luís Soto, Carlos Velo, Florencio Delgado Gurriarán, López Durá, Elixio Rodríguez, Caridad Mateos, Vázquez Humasqué, souberon traballar en equipo frentepopulista e influír en nós, os máis novos residentes na Terra, de modo decisivo. Eran, os de México, exiliados ou refuxiados aos que non se lles parara o reloxio en 1939, precisamente. Exportaron o modelo "Padroado da Cultura Galega" a outros puntos de América. Apoiaron a reactivación do Consello de Galiza nos anos cincuenta e fundaron, connosco, a UPG. Estaban, digamos pedíndolle emprestadas as verbas a Gamilo Gonsar, "lonxe de nós e dentro". Non conectaron, é certo, cos emigrantes económicos galegos de México, pero si trataron de traballar en común cos labregos, obreiros e mariñeiros do interior do País. O seu labor foi colectivo aínda que entre eles había suxeitos de excepción: neste sentido representaban o anti-piñeirismo mesmo. A obra pública máis considerábel dos refuxiados galegos en México foi a revista Vieiros, cun ensaio previo que se chamou Saudade. Verba galega nas Américas. Despois dos estudos de Margarita Ledo e dos que se conteñen na publicación Raigame de Ourense, proximamente en Celanova, patria de Soto (nacera en Podentes), as Redes Escarlata van celebrar un xuntoiro no que persoas que ben coñecen a revista Vieiros tratarán dela e, seguramente, do significado non metafísico dos refuxiados políticos nosos en México e da súa aportación á resistencia antifranquista galega.