terça-feira, abril 28, 2009

Gripoume o porco

Vendo os sempre estimulantes informativos da TVG, que onte fixeron un directo coa reporteira informando sobre a gripe porcina enfundada nun marciano traxe branco entre os porcos, pero asegurando que non había perigo de consumilo, vaia imaxe de tranquilidade e normalidade que trasnmitía, veume ao maxín un tempo remoto en que todo cheiraba a tubarrete e carbonilla de carburador. Lembro aqueles anos de adolescencia no taller do Patacas de Celanova, cando soñabamos con atracar a algún vello para mercarnos, por fin, unha moto trucada ou de serie, que os nosos pais se negaban a mercarnos. Daquela había anxos do inferno que percorrían a comarca e eran a nosa envexa. Nós tiñamos chupa de coiro, pantalóns e camisetas de xevi, e escoitabamos aos chicos e aos calis. Incluso tiñamos casco e luvas. Só nos faltaba a moto para ser plenamente felices.
Daquela tamén soñabamos espertos que as chuchis se nos espetaban, cando as levabamos de paquete, nas apuradas de frenada que caracterizaban aos machotiños. Só podiamos soñar, e de cando en vez, mangar algunha moto na vila e darlle unhas voltas co ferro a fondo ata toupala. A aquilo chamábaselle gripar. Popopopooooooo.... e había que levar rectificar o motor onde o angelito de ourense e blablablá...
Seica os porcos tamén griparon nestes días, con tanto chourizo, tanta cachucha e tanto xamón que lle jalamos non é de estranar, é o seu xeito de protestar... o mesmo que griparon os informativos infumables da TVG, onde fan directos ata para dicir que chove no inverno e que fai sol no verán, sen importar o que lle custan eses alardes técnicos a todos os galegos. Nada mellor para animar a comer porco que poñer á reporteira vestida de badiola nunha granxa porcina. Mágoa dunha entrevista en directo co porco xefe supremo dicindo: "home, xa se sabe que somos marisco de curral e que uns picamos e outros non, pero a todos nos chega o san martiño e a gripe do porco voando que ás veces te pilla coa pezuña de pé"... e esas cousas espontáneas e informativas que tranquilizan aos consumidores. Tamén gripou o bicéfalo bipartito, coa súa lingua bífida de beizos insaboros. Os que non griparon foron os medios de comunicación galegos, que foron untados con máis de 50 millóns de euros polas "nosas" consellerías, para logo metela dobrada por onde empezan os cestos. Toda unha lección de independencia e democracia nun país excesivamente civilizado, onde os porcos falan e gripan, son trucados e levan tubarro. Claro que o que non chupa por un lado, chupa polo outro. Pero que conste que nós non levamos un can desa tarta de santiago con purín que se repartiu entre os avutres, aínda que somos un medio de referencia no país onde os cerebros adoptan forma de lacón. Gripoume o porco e eu sen paracetamol na casa. Haberá que embimbalo, que a augardente cura todo...

segunda-feira, abril 27, 2009

Mulleres da raia


Mulleres da Raia, documental dirixido por Diana Gonçalves, recibiu o Premio da Prensa á mellor película no Festival Caminhos do Cinema Português, que se desenvolveu do 18 ao 26 de abril en Coimbra. Durante estes días semana, o numeroso público que se achegou ao Teatro Académico Gil Vicente, puido ver unha mostra da mellor produción nacional. Un total de 69 películas participaron na sección competitiva, e entre elas Mulleres da Raia, que competía en tres categorías: Premio del Jurado Oficial, Premio de la Prensa e Premio de la Federación Internacional de Cineclubs. Os nosos parabéns a Diana Gonçalves, arraiana maior.

domingo, abril 26, 2009

Reflexións arraianas de domingo pola mañá


Seica o galego perdeu un 35% de falantes, sobre todo entre as xeracións máis novas, durante os últimos dez anos. Non teño nin idea de que técnicas cualitativas e cuantitativas de investigación social serían precisas para chegar a esa fuxidía conclusión, pero este modesto servidor do exército pacifista armado arraiano teríalles aforrado moitos esforzos aos devanditos investigadores. Abonda con dar unha volta polos centros comerciais das cidades galegas ou vermos o pouco bo hip hop que se fai en galego. Un agarimoso saúdo ao Leo, ao García e ao Hevi dende esta palestra.

A verdade é que non sei por que nos estrañamos, xa que todos sabemos que somos un incivilizado non país dividido entre estriñidos crónicos e diarreicos ocasionais, arraianos e non arraianos como dicotomía transversal. Xa dicía o outro que non hai gusto máis cumprido que cagar cando se está estriñido... Pois si, amigos, chegou o momento do cambio... Xa está aquí... Os tractores xaponeses, vendidos como chatarra no país nipón, entran en Galicia de contrabando a través de Portugal. Quero ter un kubota coma o da foto, un kubotiña, que non un cubata manchiqueiro, ou tamén... tomarme un kubata no kubota... Disque algunha xente volta ao campo. O agro é agora o colchón sen muelles das contradicións do sistema. Voltan os chimpíns sen papeis, pero agora son chimpíns zen. A terra trabállase e abandónanse os solariums e os ximnasios. A xente nova e non tan nova volta a Chaguazoso dende Hospitalet e os ourensáns de Vigo cargan os seus remolques e citroninas con patacas, cebolas e verduras, para non ter que ir ao alcampo. Os avós voltan ao centro do sistema para dicir como carallo se sementa. Claro que sempre nos quedará o grumir, protección civil, o exército ou as oposicións a policía e garda civil. Estabilidade na incertidume. Son tempos de cambio e lemos con ledicia na prensa provinciana deste non país a segreda confesión do novo conselleiro de cultura, Roberto Varela, toda unha perversión nocturna que quere compartir cos galegos máis arraianos: seica lé poemas de Méndez Ferrín todas as noites antes de durmir, e que non o debera dicir porque é moi radical e de esquerdas. Pero, que máis ten iso se escribe bos poemas. O xefe é o puto xefe. Mentres haxa vida haberá esperanza. Se a crise fai que esquezamos as burbullas de xabón e voltemos poñer os pés na terra, en contacto coas raizames e cos ósos dos ancestros, benvida sexa. Porque a nosa terra de acidez extrema precisa o cal dos esqueletes para dar novos froitos. Xa o dicía o poeta galés Dylan Thomas: somos un país musicaaaaaaaaaaaaaaaaal, eeeeeeeeeeeeeeeeei carballeira!! ou vaiche booooooa vilaboooooa!! Calquera escusa é boa para ir tomar un viño un domingo pola mañá na compaña do vello e sabio Prisiciliano...
a palla mental non continuará... polo dagora

segunda-feira, abril 20, 2009

Mouros en Celanova e cánabo en Vilanova

Lembro que o xeneral Enrique Líster púñase feroche cando sentía falar de Guerra Civil Española. El sostiña, e coido que con moita razón, que en España houbera unha guerra do pobo ou dos pobos de España contra unha coaligación de forzas militares estranxeiras. Os alemáns, coa temíbel aviación da Lexión Condor (a simpatía pola ave que come carniza delatábaos). As ben armadas e alimentadas unidades fascistas de Italia: aquelas Frechas Negras que o propio Líster esmigallara en Guadalajara. E os mouros. As Brigadas Internacionais tiveran que retirarse. As democracias fixeron eclipse. Entendamos como mouros, en sentido non pexorativo, os habitantes do protectorado español de Marrocos que se alistaron máis ou menos voluntariamente para loitaren con Franco contra a República. Foron recrutados, alén de na zona do protectorado español, nas prazas de soberanía plena de Ceuta e Melilla, en Sidi Ifni e no territorio de Río de Oro ou Sahara Occidental. O Sultán Azul foi un mito. Acabo de ler, nun interesantísimo artigo (El País, 10-VII) asinado por Goughaleb El Attar, que estes continxentes de tropas mouras sumaron uns 100.000 homes. Eu aínda case lembro, moi vagamente, unha compañía de mouros acuartelada no convento de Celanova, á fin, da guerra, que facía servizo de garda cando aqueles edificios estaban habilitados para prisión política de exterminio. Contaban os vellos que, a escuso, estes soldados cultivaban a grifa ou cannabis no espazo que rodea o castelo de Vilanova dos Infantes. Chamábanlle “te”, seica. Di El Attar que estas tropas foron levadas á guerra de España mediante a seducción e o engano e que procedían da miseria e da ignorancia. Seguro que foi así. Tamén afirma que a lenda de ferocidade e crueldade das tropas mouras foi parte da propaganda intimidatoria do propio franquismo. En todo caso, a nosa propaganda insistiu moito no odio aos mouros en canto que forza de choque incivilizada e cruel contra as Luces que representaba a República. Así fomos nós. Chámame moito a atención unha afirmación do articulista. Dinos el que a maioría dos combatentes marroquinos de exército fascista procedía das montañas do Rif. Cómo pode ser esto posíbel se poucos anos antes da guerra (non civil) precisamente no Rif houbera un levantamento dirixido por Muhamad Ábd al-Karim (Abd el-Krim) (1921) cuxo episodio máis notábel foi o desastre de Annual e que culminou no desembarco de Alhucemas en 1925. Nesta guerra, terríbel, participaron o mesmo Franco e a crueldade contra os independentistas rifeños foi extremadamente violenta e contraria, por parte española, ás regras internacionais e aos máis elementais dereitos humanos.O Rif sentiuse daquela derrotado e humillado. Abd el-Krim, heroi do seu pobo, era un líder béreber de lingua tamazigh e non árabe que detestaba o sultán alawita. Era republicano, un intelectual e un precursor do movemento de liberación nacional do Terceiro Mundo, e do Norte de Africa en particular. Mesmamente Abd el-Krim morreu en 1963, cando nacía en Galicia a UPG, no Cairo e protexido polo partido socialista de Nasser. E se Abd el-Krim, lider do Comité para a Liberación antifranquista, cómo pode ser posibel que a maior parte dos 100.000 combatentes franquistas marroquinos na guerra de España procedesen do Rif, bastión hoxe mesmo do nacionalismo bérbere?Tería moito gosto en que Boulagheb El Attar me aclarase esta cuestión. En todo caso eu estou moi dacordo con este señor cando di que a participación marroquina no bando franquista da guerra de España aínda non foi estudada debidamente.

sexta-feira, abril 17, 2009

Eloi Lozano, cineasta arraiano

Viña do fondo dos espellos rotos da miña cidade natal. Ourense era o negror e o seu contrario que impelía Eloi sempre avante. Nunha reunión (dicía Reboiras: “xunta”) do cumio central da UPG, e un aparte para petiscar tortilla, díxome Muñiz que había alguén en Ourense que quería facer unha película sobre a noveliña que eu titulara Retorno a Tagen Ata e que X.M. Álvarez Blázquez publicara na Castrelos de Pi i Margall (fronte á igrexa da Asemblea de Irmáns), Vigo verdadeiro. Chocoume porque o relato ía contra Ulm Roan, cuxa derradeira encarnación é Francisco Rodríguez, e que ao tempo se facía chamar Ramón Piñeiro. Predecía tal noveleta a autonomía e a súa función de opera bufa, simulacro e representación para aproveitados. Entrevisteime con Eloi Lozano, coido que no Espolón ourensán da Praza Maior, tan memorado por Otero Pedrayo no seus textos canónicos, nos seus textos dispersos e esquencidos. Paseo arriba, paseo abaixo do Espolón, entre a escalinata de Santa María a Madre e a libraría de Álvarez, expliqueille ao incipiente director como entendía eu que unha novela debía ser levada ao cine.Ou sexa: de ningunha maneira. A literatura é a literatura e o cine é o cine. Se Eloi quería pór Retorno a Tagen Ata en cine tiña que ser él, non eu, o autor. Podía aproveitar da miña obra o que quixese. Pro a responsabilidade era del. Podía facer sobre a miña noveliña unha película mellor ca o pretexto; de igual mérito ou notoriamente inferior. Eu non quería intervir. Eloi Lozano fixo no seu Retorno a Tagen Ata o que quixo, o eu sentinme moi satisfeito. Decididamente o que eu non vira no meu relato, porque estaba tan oculto que nin podía aparecer diante dos meus ollos de autor consciente, estaba alí, na película. Elidiu o que lle pareceu e acentuou o que considerou oportuno. O resultado foi, para min, sorprendente Acordeime moito das películas norteamericanas sobre novelas de Steinbeck e de Faulkner que ben pouco tiñan que ver cos libros pretendidamente orixinais. Outro caso é o do meu vello amigo Mario Camus, quen, cando pasa ao cine unha novela que lle gusta, é fiel a ela coma o can de palleiro é fiel ao amo.Pasados moitos anos, Eloi Lozano pediume uns poemas para ilustrar uns debuxos de Francisco Leiro. Veu a Vilanova dos Infantes e entrevistámonos na miña casa, para despois tormarmos uns cafeses en Via Veneto, ou sexa no Café da Praza de Celanova. Falamos longo sobre a relación entre a literatura e as artes plásticas. Ficamos dacordo. Eu dinlle uns poemiñas e Leiro aportuou os seus valiosos debuxos á marxe da formidabel obra escultórica que sempre nos abraia. O resultado foi un libro que o mesmo Eloi Lozano, non eu nin Leiro, titulou Erótica. Título unha migalla redundante, pois a sustancia irónica das poesías e dos debuxos era de natureza carnavalesca no sentido que o soviético Bahtín daba ao adxectivo. Descoñezo se Erótica conseguiu moita ou pouca difusión. O que si que sei é que a película Retorno a Tagen Ata non tivo ocasión de ser demasiado visionada, neste último caso polo caracter político que nidiamente se transfere do texto literario meu ao cine da autoría de Eloi.Morreu, leo na prensa, Eloi Lozano. Para min foi un visionario e un adiantado do cine galego. As súas outras películas son ambiciosas, posúen acuidade interventiva e demostran un pesado e amabilísimo talento. Doime moito a morte de Eloi Lozano, que se foi do mundo á idade de 56 anos e 38 despois de rematar a montaxe de película cuxo argumento me pediu emprestado. Certo, certo que Abril pode ser así de cru.

sexta-feira, abril 10, 2009

O xefe e un tempo novo que empeza

Guilhem de Peiteus ou Guillerme de Aquitania, tan ben posto en galego por Darío Xohán Cabana, fala da Primavera coma Temps Novel, “tempo novo”. Disque as lampreas perden valor coa chegada da Primavera, e “cúcanse”. A relación entre o deterioro da lamprea e o cantar do cuco é unha crenza moi arraízada aínda que desmentida en Noia onde preparan moi ben este ciclóstomo con herbillas ou chícharos novos. En todo caso direi que comemos unha notabilísima lamprea en Casa José, de Valga, e ao día seguinte sentimos o cuco cucar na Serra do Galiñeiro, polas partes de Vilas (Gondomar). Este cuco tiña a voz un chisco rouca, coma crebada. Felizmente, e no día seguinte, ouvimos o cuco á tardiña noutra caidanca da mesma serra, freguesía de Zamáns (Vigo). Este segundo cuco cantaba límpido e claro, e repetía a cucada un mundo de veces. “Cuco do Minho,/ cuco da Beira,/ quantos anos me dás de solteira?” – reza o dito das meniñas portuguesas. O cuco de Vilas prognosticaría un casamento inminente pro o de Zamáns convertía a mociña nunha moza vella. “Cuco rei,/ cántos anos vivirei?” – é outra pregunta que fai do cuco un oráculo. Se eu lles fixese caso aos cucos do Galiñeiro, un me faría centenario e o outro acababa comigo en pouco tempo.A sensación do Temps Novel invádenos cando vemos florir o estirpeiro ou estripo ou escambrón ou cambroeiro, que o citado duque Guilhem chama na súa lingua “albespí” ou sexa “espiño albar”. A perda, a dor do tempo que pasa, a xeada que cai sobre a flor do estirpeiro, están no poema de Guilhem de Peiteus. Tamén a voz do cuco pode ser causa de pena porque cada cucada mide o tempo que nos achega á morte e nos separa da mocedade. Non todo é gozo e renacemento no Temps Novel. En calquera caso, os estripos do Galiñeiro están florindo e seguirán florindo nos días en que nós xa non teñamos ollos. Abril, dixo o poeta, é o mes máis cru. Mesmo algún Abril pode ser máis cru ca outro.Declina a lamprea, pois, e corre polo meu río a leda noticia, que non todo é mau vivir o tránsito do tempo: chegou a sabela, ou sable ou zamborca ou alosa. Este peixe de medio metro ou así está xa no Miño e supoño que tamén no Ulla. Din que antano a sabela chegaba a Ourense e aínda collía vía nos Peares polo Sil arriba e polo Búbal. Hoxe os encoros coutan a remontada do poderoso peixe. Así como a lamprea goza de prestixio gastronómico, o sable é moi desprezado. Éo até o punto de que está ausente das cartas dos máis dos restaurantes e casas de comida da beira dereita do Miño. Na esquerda, áchase actualmente algo máis valorado. Este cronista garda moi boa memoria dunha sabela en escabeche gulapeada na de Aristeu (Goián) en imborrábel compaña de Xavier Pousa e Eliseo Alonso. Ao lembrar estes amigos mortos a sensación de perda recomponse e Abril volve ser o mes máis cru de T.S. Eliot: escuridade (“Oh, dark, dark, dark”). E nese plan. Disque o sable é un peixe moi espiñento, como pode selo Abril. Por iso lle vai ben a súa preparación en escabeche, aínda que en Valença témolo comido ben fritido en toros. Fálanme de que tamén se prepara en tiras e con arroz. Xa veremos a ver. Pode haber outro Abril, pro este está só en Cunqueiro.