Celso Emilio volve rapeando

É unha relación que vén de vello e resiste a todas as épocas. A canción galega segue bebendo nos poetas, mesmo se ten que atravesar décadas no tempo para establecer alianzas improbabéis, como a que acaban de asinar os rapeiros de Dios Ke Te Crew, que rescatan a potencia rebelde dos versos de Celso Emilio Ferreiro a ritmo de hip hop.
No cedé musical que acompaña a acabada de publicar Fotobiografía de Celso Emilio Ferreiro recóllense 15 cancións armadas arredor de textos do poeta de Celanova. Catorce proceden de gravacións históricas de xentes e grupos tales Luís Emilio Batallán, Pilocha, Fuxan os Ventos, Xavier, Manuela e Miguel ou Suso Vaamonde. Pero a compilación agacha un inédito: Deitado frente ao mar... na voz do mc de Dios Ke Te Crew (DKTC), García, e con bases de Mou, da mesma banda hip hop. A "lingua proletaria do meu pobo" comparece rapeada e revela, segundo García, "a total contemporaneidade de Celso Emilio, o Celso Emilio rapeiro".
O mestre de cerimonias de DKTC lembra como accedeu á lírica e á épica do poeta de Celanova grazas a un agasallo. "Un colega regaloume Longa noite de pedra e falárame do poema Son un pasmón como un perfecto rap. Prometinlle que, cando volvese á súa casa na Ribeira Sacra, tería gravada a versión, e así foi". En Son un pasmón Celso Emilio ataca a civilización do automóbil e opta por unha cidadanía crítica. "Son un pasmón vai contra o AVE", bromea García, "chama á calma". Cantado polo hiphopeiro de Ordes, o texto de Longa noite de pedra e as súas rimas internas e externas, semella escrito especificamente para esas músicas afroamericanas do gueto.
Malia a que Son un pasmón soou nun par de concertos de Dios Ke Te Crew, "trátase de algo máis persoal, unha teima, pero sempre dentro do colectivo". E o poeta galego máis sonado da resistencia contra a ditadura foi quen conectou ao mc co cantautor punk O Leo i Arremecághona. "Chamounos Aser Álvarez para presentar o monográfico da revista Arraianos sobre Celso Emilio e alí coñecín a Leo", lembra divertido García, "Celso Emilio como unha caste de chamán". Daquel encontro naceu o proxecto Labregos do Tempo dos Sputniks.
"A idea de Labregos ... [o nome procede doutro poema do totémico Longa noite de pedra] consiste en glosar a Celso Emilio", relata Leo Fernández Campos, "entre o punk, o rap e o cantautor". Fernández Campos, ideólogo e intérprete de O Leo i Arremecághona, refírese ao carácter "indómito" desas "músicas de protesta" que enlaza coa obra do poeta de Celanova. "O cantautor de combate, o punk e o hip hop, que actualiza a rebeldía musical e procede da rúa, son os estilos que ao poder máis lle custa asimilar", afirma. O Leo prepara, arestora, unha ranchera co poema Eu son o rei de min mesmo como letra.
A reutilización da poesía na música pop soborda arestora as operacións insurxentes sobre o corpo escrito de Celso Emilio dos labregos do tempo dos sputniks. O electro pop, cadora máis estilisticamente flexíbel, de Fanny + Alexander confirmouse co seu primeiro disco longo, o ano pasado, Finais dos 70, comezos dos 80. Da man de certa indietrónica, F+A valéronse de letras detectadas en poemas de María do Cebreiro, Pilar Pallarés, Lois Pereiro ou Carvalho Calero. Noel Feáns, unha das dúas patas do grupo, confesa irónico: "Temos dúas razóns diferentes para facer cancións con poemas. Unha, por que facer algo non moi ben, cando hai quen o pode facer mellor. Dúas, a máis estupenda: o beatnik, Borroughs e Sonic Youth, Patti Smith e Ginsberg...".
Para Feáns, "non todo o mundo é Leonard Cohen, así que cómpre recorrer aos poetas. Quen teña talento para a lírica, que se dedique á lírica". Fanny + Alexander recuncarán no nó entre poema e pop no seu vindeiro cedé, programado para o outono. "Procuraremos acoutar aínda máis a xeración de finais dos 70", di, "e achegaremos poetas inéditos e outros que escriben con norma reintegracionista, tristemente a poesía maldita neste país". "Con Reixa, o listón das letras pasou a estar altísimo e, quizais, tapou experiencias anteriores como a de Voces Ceibes, cantautores non autores", afirma.
Feáns, que xa iniciara probas na dirección de Fanny + Alexander con Fusquenlha, non dubida ao se posicionar: "Un poema e unha canción son exactamente o mesmo". E exemplifica coa tradición medieval. "As cantigas que son? Poemas? Cancións? A diferencia entre música e poesía é propia da modernidade". A imaxe grecolatina do poeta e a lira non se afasta tanto, ao cabo, de Micah P. Hinson. Leo Fernández Campos súmase á reivindicación galaico-portuguesa: "A nosa tradición é musicada, Martín Códax, Cantares Gallegos, Os Resentidos...". "Un poema e unha canción son o mesmo", conclúe.
"Un poema non é necesariamente o mesmo que unha canción; non se sabe exactamente onde se atopa o nexo entre o texto e unha melodía". A opinión do cantautor guardés Tino Baz distánciase dos seus colegas. Máis achegado ao canon folk, Baz vén de editar o seu primeiro cedé en solitario, Cinsa namorada. "Unha das pezas da gravación xira arredor dunha composición de Marica Campo, pero traballei poemas de Bernardino Graña, de Elvira Riveiro, de Xavier Seoane...".
Tino Baz explica o seu método de traballo. "Na lectura, o poema revela a súa estética acústica", afirma, "o léxico, a estrutra métrica, o seu valor eufónico; a melodía instálase axiña sobre o verso". O guardés fala dende un clasicismo retórico que acha "esencialidade musical" na escrita e compara o proceso decisorio sobre os poemas co cineasta que le unha novela "e de contado advirte que aí hai un filme". "Pero non existe unha máxima que permita decidir se o poema resulta musicábel ou non".
O cantor mírase debedor da tradición dos anos 70. "A reivindicación nacional da palabra de Mini e Mero [colaboradores en Cinsa namorada], a amizade de Suso Vaamonde ou Miro Casabella son fundamentais á hora de adaptar poemas á nosa música", defende. Na cuestión das liñaxes non existen lugares comúns entre os consultados. O Leo remítese a Lou Reed. "Berlin [o terceiro disco en solitario do neoiorquino] é como a gran novela norteamericana", emociónase, "e amosa que as fronteiras entre lírica, épica, narrativa, xa non resultan operativas". Para Fernández Campos, o elepé dos rapeiros composteláns Malandrómeda Os estraños sempre traen malas novas "exemplifica transgresión de lindes, na liña de Berlin, textos que non se consideran poemas, precisamente".
García, de DKTC, recolle outro Berlín, o da poeta María Lado con Fanny+Alexander, "interesantísimo". O mc de Ordes retorna a Celso Emilio Ferreiro e fala dos seus paisanos Kastomä, que colocan na leira do rock urbano pero de vila o poema Non de Longa noite de pedra. "É o poeta máis musicado, por como escribía e tamén pola súa actualidade", e cita tamén aos cercedenses Zenzar [Falo no nome da terra, de Viaxe ao país dos ananos, aparece na gravación Rock&Roll, de 2002]. O ex cantante de Diplomáticos de Monte-Alto, Xurxo Souto, percorre as versións pop de Celso Emilio en Ser dun tempo, dunha terra, texto incluído na Fotobiografía.
Noel Feáns declárase partidario irreductíbel de Rosalía de Castro, o elepé de 1975 de Amacio Prada e rescata o dobre editado no Día das Letras de 1989 dedicado, de novo, a Celso Emilio Ferreiro. "Aí están, con poemas de Celso Emilio, Jei Noguerol, Na Lúa, Cana Verde, Luar na Lubre ou Brath", relata. O tributo ao poeta resistente de Celanova é o penúltimo capítulo da relación produtiva entre poetas e músicos, entre poemas e cancións. O vindeiro, na rúa en outono, da man de Edicións do Cumio, será protagonizada polo novo pop galego -Quant, Ataque Escampe, F+A- co único requisito de empregar como texto "un poema contemporáneo".