A derradeira viaxe do Aviador Dro

Elixio Rodríguez morre aos 97 anos en México

Loitou e foi condenado a morte dúas veces durante a Guerra Civil, fugouse cun avión do exército franquista a Xibraltar, cruzou os Pirineos a pé, foi refuxiado en Francia e chegou a México como exiliado a bordo do Ipanema en 1939. Galeguista apaixoado, correlixionairo e amigo de Castelao, Carlos Velo, Lois Soto, Celso Emilio e Pepe Velo, Elixio morreu no seu país de acollida, onde coñeceu á súa muller, María Gloria, quen convenceu ao seu home para escribir as súas memorias. Velaquí unha pequena crónica da súa vida

Elixio Rodríguez naceu en Grou-Lobios (Ourense) o 4 de xaneiro de 1910, e esta semana soubemos da súa morte en México, “tranquilo, feliz e agarimado polos seus”, comentounos Gloria por teléfono con moita enteireza cando estaban a piques de soterrar ao seu home. Pola súa historia, pola súa personalidade e pola súa paixón vital, Elixio semellaba ser inmortal. Fumador empedernido de tabaco rubio, xa nonaxenario, ía todas noites ao bar do David, durante as súas estadías en Bande, para tomarlle un clarito de whisky antes de deitarse. Nos últimos anos, Elixio e Gloria pasaban seis meses en México e outros tantos en Bande. De feito, o aviador tería morto no seu Val do Limia natal de non ser porque os problemas de saúde dos últimos meses desaconsellaban a viaxe. Foise apagando coma unha faísca, deixou de comer, de levantarse da cama e foise deixando ir paseniñamente, pechando así unha vida chea vida.
Durante as xeiras pola terra natal, Elixio percorría Bande, fumando e platicando no máis puro galego arraiano co seu grande amigo, recentemente falecido, “Don Xosé, o crego nacionalista”, con quen compartiu moitas horas de íntima conversa ao longo dos últimos veráns. De cando en vez, esta parella cruzábase con dous homes baixo os carballos da igrexa. dous veciños que estiveron a piques de asasinalo o 20 de xullo do 36. “Eu levaba as Mocidades e tíñanme moitas ganas. A guerra xa se viña cheirando, porque todo estaba moi polarizado, pero a algunha xente foíselle a man coa violencia”, sentencia Rodríguez. Un tiro pasou zoando perto da súa grande orella dereita cando facía desaparecer apresuradamente algúns papeis. Non houbo segundo disparo porque os carabineiros entraron nese momento no local dos galeguistas de Bande. A bala daquel home vestido de azul quedou a uns milímetros do seu obxectivo. Elixio foi detido e conducido até á prisión improvisada de Celanova, que se ateigou de xente a medida que foron pasando os volcánicos e lentos días do abafante verán de 1.936. “A pesares de todo, nunca vin nel unha ollada de odio para os que o quixeron matar, Elixio é un home bon, unha gran persoa”, dicía del Xosé, o crego de Bande.
Ida e volta ao Furriolo
Estes dous amigos adoitaban ir a Celanova a tomar café fronte ó mosteiro que durante a guerra foi prisión e derradeiro calabozo para moitos demócratas. Elixio miraba a reixa metálica e lembraba, “case non había sitio no chan para durmir, porque estabamos no refectorio 300 persoas, e cando escurecía o medo metíasenos no corpo, porque todas as noites levaban a catro ou cinco que non voltaban”. Unha noite os falanxistas foron collelo para pergarlle un tiro. Outros catro presos ían no furgón. O Alto do Furriolo, na estrada entre Xinzo e Celanova, era o lugar escollido para asasinalos, deixando alí os cadáveres deitados na gabia. Os outros presos xacían xa mortos na terra cando Elixio baixaba do furgón. Viu entón as luces dun coche que se achegaba a gran velocidade. Era un carabineiro de Celanova, o tenente Pousa, quen tivo que encañonar aos falanxistas. Pousa díxolles que aquel preso tiña que ser interrogado urxentemente. Todo era unha treta. A filla de Pousa, unha nena que se fixera amiga do Elixio a través das reixas do cárcere, foi a artífice daquel milagre, porque os seu olliños espantados viran saír aquela noite ao seu amigo no furgón, e sabía que aqueles presos nunca voltaban.
Pero os falanxistas da zona non perdoarían as falcatruadas daqueles mozos como Elixio, Celso Emilio, Pepe e Carlos Velo, que pouco antes do alzamento militar fixeran unha pintada nocturna en Celanova, con ocasión dunha xuntanza que as Juventudes Falangistas ían celebrar na vila. Os asistentes puideron ler á mañá seguinte, en grandes letras brancas sobre o asfalto: A todo porco lle chega o seu Sanmartín, “que era o apelido dun xefazo da Falange”, comentaba Elixio co seu ollar de galopín.
Elixio xa era piloto de avión antes da guerra pero, grazas ás xestións de Pousa, puido fuxir dunha morte segura a mans dos falanxistas, enrolándose no exército franquista. En pouco tempo chegou a ser coronel da aviación, pero Elixio sabíase fóra de lugar. A súa arelada oportunidade chegaría o 7 de marzo de 1937, cando pediu permiso nunha base franquista para dar un garbeo. Fugouse cun vello avión co que voou até Gibraltar, “e aínda estarán agardando a que volva por alí”. Pasou unhas semanas en Tánxer, logo en Casablanca, e dende alí viaxou até a zona republicana.
Alta traizón
Un mal día alguén decidiu fozar na súa maleta. “Apareceron cousas que puxeron en dúbida a miña lealdade: o meu salvoconducto na zona franquista, unha carta do intelectual falanxista Eugenio Montes, primo segundo meu; un mapa coas posicións militares da fronte de Estremadura que confeccionara cando estaba no bando franquista; e unha carta do espía británico James Playdon, ao que coñecera en Xibraltar”. Acusárono de traidor e esa mesma noite foi condenado a morte. O fusilamento sería ó amencer.
Cando estaba na cela 99 escoitou unha voz coñecida, achegouse ó buratiño da pechadura e viu a un tipo que lle lembraba a alguén da infancia. “Coíño, Coíño...”, repetía coma se berrara polo fecho, “era un compañeiro do colexio ao que chamei polo alcume, pois non me lembraba do nome”. Pedíulle que avisara aos deputados galeguista, que eran os únicos que podían facer algo. Coíño foi espertalos, pero Castelao non se atrevía a sacar da cama a Indalecio Prieto, que tiña fama de mal xenio. Xa de amanecida e ante a insistencia dos deputados galeguistas, Prieto ordenou o aprazamento provisional da execución, e o caso de Elixio pasou ó recén creado Tribunal Republicano de Alta Traición y Derrotismo, que decidiu finalmente absolvelo.
Logo veu a derrota na guerra, cruzar os Pirineos a pé, os campos de concentración e o exilio en México, onde participou en numerosas iniciativas culturais como Vieiros, Saudade ou A Hora da Galicia, e onde descansan agora os seus restos mortais, porque Elixio vai seguir vivindo en nós.